به قلم ـ استاد جعفر دیناروند
معنای لغوی:کلمه ای عربی است که در فرهنگ های معتبر مانند هم معنا شده اند. آماده شدن، مهیا گشتن، آمادگی، توانایی ؛ دهخدا: آماده شدن، آماده گشتن، قابلیت، گنجایش، ظرفیت ؛ عمید: توانایی ذهنی و فطری برای انجام دادن یا فرا گرفتن کاری، مهیا کردن و آماده کردن .
تعریف:(aptitude) توانایی فطری به کسب معرفت یا مهارتی. مانند استعداد هنری، ادبی یا صنعتی است.شایستگی یا توانایی انجام دادن کاری در آینده است که شامل استعداد عمومی، حرکتی، شغلی، مدرسه ای، مکانیکی، نهانی و ویژه می شوند.
توضیح:استعداد در علوم تربیتی دارای مفهوم خاصی است که باید برای تمامی دست اندرکاران معین شود.گاه آن را ظرفیت و گاه گنجایش می دانند.علت برداشت های متفاوت آن است که این واژه تنها در علوم تربیتی مورد توجه نیست .
روانشناسی نیز با توجه به اهداف علم خود، آن را مورد تفسیر قرار می دهد.در علوم دیگری مانند جامعه شناسی و نیز اقتصاد، معنای متفاوتی می گیرد.ما تنها برای اهداف ترییت آن را توضیح می دهیم.تربیت کار خود را روندی بدون پایان می داند و برای استعداد بشر نیز محدودیتی قائل نیست. این نگرش، کار تربیت دانان را نامخدود می سازد.بر خلاف بسیاری از عوام که چند استعداد محدود را برای افراد در نظر می گیرند مانند استعداد فوق العاده در نقاشی یا هنر، این مورد گرچه غلط نیست اما به هیچ عنوان تمامی استعدادهای بشر نیستند. ما معتقدیم که استعدادها در درون آدمی نهفته هستند و همین پنهان بودن این نکته را مشخص می کند که نمی توانیم برای آن ها حدود و عدد تعیین نماییم.در عین حال اعتقاد داریم که مانند بذر عمل می کنند و تا زمینه رشد نداشته باشند، امکان ظهور ندارند.
امکان ظهورش یک واقعیت است و زمان وجودش نیز واقعیت دیگری است.باید توجه داشت که زمان در استعدادها حرف اول را می زند.بدین معنی که تولد آدمی همان زمان وجودی آن هاست.بنابراین نباید به این نکته که استعدادها در طول زمان به وجود می آیند، اکتفا نمود. استعدادها در طول زمان بارور می شوند.به عمل تبدیل می گردند.از قوه به حالت فعل در می آیند.البته اگر زمینه ها موجود باشند.کار مربی زمینه سازی است.مانند کشاورزی عمل می کند که زمین را قبل از مراجعه به بذر، آماده می نماید.
اعتقاد ما به تعدد استعدادهاست.تفاوت های فردی را تنها در عمل درک می کنیم.بنابراین، این اتهام را که بعضی افراد نمی توانند را، قبول نداریم.باید بذر را در زمین مناسب کاشت، اگر نتیجه نداد آنگاه می توان این ادعا را تکرار نمود. استعداد، قوه ای پنهان در درون آدمی است.متعدد و متفاوت، پیچیده و غیر قابل پیش بینی، نامحدود و فراوان، نیازمند به بیرون آمدن و خودی نشان دادن هستند.نیازمند به کاشف دارند.موجودند اما اگر کاشفی نباشد در جای خود باقی می مانند کما اینکه بسیاری از گنج های زیر زمین در جای خود باقی مانده اند.
کار تربیت، یافتن آن ها در آدمی است تا بتواند موجب رشد آن ها گردد.تلاش تربیت دان برای این کار بسیار بغرنج و پیچیده است.تربیت دان با امید، به کار خود ادامه می دهد.نگرش او تبدیل این استعدادها از خموشی به حرکت است.نگرشی که ممکن است برای دیگران قابل قبول نباشد.ذات تربیت همین است و هدف آن رشدی است که از استعداد ها بر می خیزد.