به قلم ـ استاد جعفر دیناروند
شناخت انقلاب از دو منظر قابل بررسی است.اول این که آن را به صورت کل در نظر گیریم و مباحث خود را بر آن متمرکز نماییم که در این صورت کلی گویی امری طبیعی می گردد و تفسیر و نظرات مختلف در آن به صورت مستمر صورت می گیرد.
دوم این که از کلی گویی خارج و عناصر مختلف تشکیل دهنده ی یک مجموعه را مد نظر قرار دهیم که در چنین شکلی موضوع انقلاب شفاف تر و گویا تر خواهد بود.ما در شکل دوم موضوعات فراوانی را می یابیم که هر یک می توانند حقایقی جدیدی را به ارمغان آورند.
شخصیت شناسی انقلاب یکی از موضوعات خاص در شناخت عمیق انقلاب است.افرادی که به شکل های مختلف در ایجاد،استمرار و حفظ آن موثر و دارای رفتارها و کردارهای مخصوص به خود بودند.در این بررسی نگاه سیاسی مداخله گر نیست و تمام شخصیت ها بدون در نظر گرفتن تنفر یا علاقه به آن ها مورد بازبینی قرار می گیرند.شخصیت هایی که لازم است تا بهتر معرفی شوند و با اسناد و مدارک ،زندگی نامه و موجودیت آن ها ارائه گردند.
هر انقلابی برای شناخت بهتر به این فعالیت نیازمند است.تاریخ گویی در این رابطه مطرح نیست و تفاوت شخصیت شناسی با تاریخ در عمق نگری آن است.شاید تاریخ نویسان تابعی از جو و وضعیت حاکم شوند و حقایق و اقعیاتی را مخفی نگه دارند اما در شخصیت شناسی ظرافت کاری با پنهان کاری به مخالفت می پردازد و معرفی موثرین در ایجاد انقلاب را انجام می دهد.
طبیعی است که شخصیت شناسی انقلاب موضوعی علمی و اجتماعی است.از این نظر علمی است که با ژرف اندیشی به دنبال یافتن حقایق است و از این نظر اجتماعی است که با انسان و نوع آن سروکار دارد.ما شخصیت شناسی انقلاب اسلامی ایران را نه برای امروز که فرداها نیاز داریم.شناخت در این موضوع بدون اندیشمندی و تفکر گرایی امکان توفیق ندارد.تعصب گرایی نقشی منفی دارد و مانعی بزرگ در ارائه ی واقعیات می باشد.
انقلاب اسلامی ایران مانند هر دگرگونی اجتماعی با فعالیت های هدفدار آغاز گردید.اگر در انقلاب فرانسه گروهی سردمدار بودند و اگر در انقلاب ضد آمریکایی کوبا افرادی معین با نام گروه و حزب آغاز گر آن گردیدند در ایران این وضعیت بسیار متفاوت بود.در فعالیت های قبل از انقلاب که البته تاریخی طولانی دارد هم شکل گیری احزاب و گروه های سیاسی مطرح بود و هم افرادی که هدف اصلی خود را ظلم ستیزی و مبارزه ی با زورگویی و بیگانگان معرفی می کردند.
ما نگاه را از شکل گروهی خارج می کنیم و تنها به شخصیت هایی متمرکز می کنیم که در تمام فعالیت ها حضوری پر رنگ داشتند و خود را مطرح می کردند و طبیعی است که نام آن ها برای حکومت شناخته شده و نیز برای تصمیم گیری ها ثبت شده بود.تعدادی دستگیر، تبعید،اعدام و تعدادی نیز از دست آن ها پنهان باقی ماندند.طبیعی است که شخصیت شناسی در این موضوع می تواند در مقاطع زمانی مختلف مورد نظر قرار گیرند.
برای روشن شدن موضوع و بیان حقایق مهم در شناخت چهره ها لازم است تا آن ها را همانطور که بودند و یا هستند معرفی نمود.تلاش های اهل علم برای پی بردن به شخصیت های واقعی از همین راه محقق می گردد.به نظر ما این نوع شناخت می تواند دشمن شناسی نیز نماید کمااینکه قادر است تا دوستان انقلاب را بهتر معرفی کند.کاری حیاتی و در عین حال طولانی است.
برای مثال می توان مراجعه ی به تاریخ را ملاکی برای شناخت دانست و با کنگاش و تحقیق حقایق را یافت.اگر در ایران قبل از انقلاب سازمانی به نام مجاهدین خلق ایران وجود داشت بدون شک افرادی مانند حنیف نژاد که از موسسین آن بودند دارای شخصیت های مخصوص بودند که می توان با کنگاش آن را یافت و تاثیرات وی را در مراحل مختلف زندگی بر انقلاب مورد بررسی قرار داد.
شخصیت هایی مانند مهدی بازرگان که اولین رئیس دولت جمهوری اسلامی ایران بود.حبیب الله پیمان،یدالله سحابی،ابراهیم یزدی که مدتی وزیر امور خارجه بود،صادق قطب زاده، ابوالحسن بنی صدر که اولین رئیس جمهور بودچگونه راه را کج کردند و به جای کمک به انقلاب چوب لای چرخ آن گذاشتند.شناخت این نوع شخصیت ها به همراه کسانی که یاور انقلاب باقی ماندند و در سختی ها هرگز آن را رها نکردند برای پی بردن به حقایق ،بسیار مهم می باشد.
ما شخصیت شناسی را در این رابطه بسیار گسترده می دانیم و آن را برای معرفی به نسل های بعد لازم می شماریم.طبیعی است که این نوع شناخت تنها برای پی بردن به حقایق صورت می گیرند و هیچ عاملی مانند تعصبات خاص و یا گرایش های سیاسی و اعتقادی نباید در این رابطه مانع تراشی نمایند.
ما معتقدیم که شناخت می تواند راهی میان بر برای جداسازی شخصیت های دلسوز از غیر آن باشد.شخصیت شناسی انقلاب راهی برای جلوگیری از مظلوم نمایی مخالفین انقلاب نیز هست.