تهیه و تنظیم ـ عباس کرم الهی
از سال 1392 در سه سال متوالی13 اردیبهشت مصادف با سوم می که از سال 1993 میلادی توسط سازمان ملل متحد به نام روز جهانی مطبوعات نامگذاری شده ، در شهرستان شوش در سطح استانی برگزار شد ، اما امسال که اجرای آن در تقویم فرهنگی انجمن روزنامه نگاران به تصویب رسیده بود برگزار نشد .
لذا بر همین اساس پایگاه خبری تحلیلی شوش نیوز ضمن تبریک این روز به اصحاب رسانه و مطبوعات استان خوزستان و شهرستان شوش مقاله ای به شرح زیر تقدیم کلیه ی « خبرنگاران ، گزارشگران ، روزنامه نگاران و عکاسان خبرنگار » می نماید :
تبریک :
در ابتدا بار دیگر روز جهانی مطبوعات را به نام آوران عرصه ی مطبوعات، آنان که با اندیشه ای روشن و وجدانی بیدار و با تلاش و کوشش شبانه روزی، سعی در عمل بر تعهدات خود در برابر انسان و انسانیت دارند و آشکار کردن حقایق و مشکلات جامعه ی بشری و اطلاع رسانی مفید، دقیق و سازنده را با مطبوعاتی سالم و هدایت رسالت قلمی خود می دانند، تبریک می گوییم.
پیام روز جهانی مطبوعات
پیام روز جهانی مطبوعات، تبریک به همه ی کسانی است که به حرفه روزنامه نگاری عشق می ورزند، سری پر شور و دلی پر درد دارند. آنان که با دانش و آگاهی و توانایی در کار، اطلاع رسانی درستِ این حرفه را ممکن می سازند. آنان که آزادگی، آزادی و وارستگی را بهترین خصلت کاری خود می دانند، با غم مردم، غمین و با شادی آن ها شاد می شوند و در نگاه و قلمشان، جز حل مشکلات اجتماع را نمی جویند و همه آنان که با حرفه روزنامه نگاری زندگی می کنند.
جایگاه مطبوعات
در دنیای امروز، رسانه ها مهم ترین وسیله ارتباط جمعی هستند. گستردگی اخبار و اطلاعات روزانه در هر جامعه و در سطح جهان، باعث شده که وسایل ارتباط جمعی از جایگاه ویژه ای برخوردار شوند. در این سال مطبوعات، نقش عمده ای را به خود اختصاص داده و در جهت دهی به افکار و اندیشه های مردم، تأثیر بسیار دارند.
تعریف مطبوعات
مطبوعات چارچوبی است که در آن افکار و عقاید گوناگون جامعه با هم تلاقی می کنند و از این برخوردها، اندیشه های تازه ای شکل می گیرد، راه حل های جدیدی برای حل مسایل پدید می آید و انگیزه های تازه ای برای حرکت و آفرینندگی و مشارکت بر می انگیزد و بر عکس، سستی و بی رمقی مطبوعات، جامعه را بی حرکت کرده و به فقر فکری و معنوی و زوال می کشاند.
نقش مطبوعات در زندگی بشر
از وظایف مهم مطبوعات، اطلاع رسانی مفید و دقیق به جامعه است که از این طریق مردم را از تحوّلات و تغییرات دنیای اطراف آگاه می سازند و با تحلیل اوضاعِ ملّی و بین المللی، زمینه های قضاوت درست و تصمیم سنجیده را برای افراد فراهم می آورند.
بشر در زندگی خود همواره تحت تأثیر اطلاعات بوده و از طریق آن در مورد حضور و نقش خود در آینده تصمیم می گرفته و آگاهی و معرفت خود را افزایش می داده است.
جایگاه مطبوعات در ایران
خوشبختانه ملّت ما از لحاظ فرهنگی در سطح بالایی قرار دارد و به همین دلیل مردم ایران به نقش و اهمیّت مطبوعات در کشور و ضرورت آزادی بیان و ارزش آن در توسعه و پیش رفت جامعه، به خوبی آگاه است. امروزه عرصه فعالیت های مطبوعاتی در جامعه ما، بسیار پر تحرک و پویا می باشد و پیشرفت کارهای مطبوعاتی در اطلاع رسانی سریع و دقیق و تولید خبر کاملاً مشهود است.
مطبوعات و ضرورت ها
مطبوعات تجلّی گاه خواست ها، نیازها و تمایلات جامعه و مظهر رشد فرهنگی و تحمّل پذیری سیاسی و نشانه وجود آزادی در جامعه و کشور است. لذا باید به ضرورت ها، ضعف ها و نیازهای آن توجّه جدّی صورت بگیرد. به همین دلیل اوّلاً باید توانایی های درونی مطبوعات افزایش یابد، و این امر زمانی میسر می شود که مطبوعات در بیان مطالب و طرح موضوعات آزاد و مستقل از دولت باشد. ثانیا در شکلدهی به هویت صنفی روزنامه نگاران تلاش شود، تا از طریق آن استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مطبوعات به معنای واقعی کلام به دست آید و اخلاق حرفه ای تقویت شود و ذهنیت منفی جامعه نسبت به مطبوعات اصلاح شود.
وظایف مطبوعات
مطبوعات باید بیش از پیش به وظایف و مسئولیت های خطیر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود عمل کنند. این وظایف عبارتند از:
تحقق اهداف و آرمان های نظام جمهوری اسلامی
حفظ دستاوردهای عظیم انقلاب
تحکیم آزادی های اجتماعی در چارچوب قانون
گسترش عرصه گفتگوهای علمی و کارشناسی
ارج نهادن به کرامت انسانی مردم و پیش برد توسعه سیاسی و فرهنگی
دفاع از سیاست های اصولی نظام
اطلاع رسانی شفاف و به موقع
آزادی مطبوعات در طول تاریخ ایران
آزادی مطبوعات بر مبنای حقوق بشر و حافظ آزادی های دیگر است. رعایت حقوق بشر در غیاب آزادیِ بیان ممکن نیست و آزادی ها بدون این که از طریق مطبوعات تقویت و تضمین شود، دوام نمی آورد و به مرور در زیر چرخ های سنگین استعمار و استبداد، از بین خواهد رفت.
آزادی مطبوعات از بزرگ ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی است. نقش آفرینی مطبوعات در دو دهه گذشته، در طول تاریخ 160 ساله مطبوعات ایران، سابقه نداشته است. در این بحثی نیست، امّا باید توجّه داشت که این آزادی مطلق نیست؛ بلکه محدود است و مجموعه ای از معیارهای قانونی و باورهای دینی و ملّی وجود دارند که باید رعایت شوند.
آزادی مطبوعات در قانون اساسی
در جمهوری اسلامی ایران، قانون مطبوعات و در کنار آن بعضی از اصول قانون اساسیِ ناظر به فعالیت های مطبوعاتی وجود دارند که آزادی بیان و قلم در آنها تضمین شده است.
اصل 24 قانون اساسی مقرر می دارد: « نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر آن که مخلّ به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد».
و در قانون مطبوعات هم آزادی مطبوعات با رعایت موازین اسلامی و مصالح جامعه به رسمیت شناخته شده است، بنابراین اصل بر آزادی مطبوعات است.
حدود آزادی مطبوعات در ایران
مطبوعات به عنوان یکی از مهم ترین وسائل ارتباطی ـ فرهنگیِ نظام مقدّس جمهوری اسلامی ملزم به رعایت اصول و اهداف نظام اسلامی و پیروی از سیاست های کلّی فرهنگی آنند. به فرموده امام:
« قلم آزاد قلمی است که توطئه گر نباشد. قلمی آزاد است، [و] روزنامه ای آزاد است که نخواهد این ملّت را به عقب و تباهی بکشد».
وظیفه دولت در برابر آزادی مطبوعات
دولت ها باید از آزادی مطبوعات حمایت کنند و وضعیتی فراهم آورند که اتحادیه های صنفی روزنامه نگاران تشکیل شود تا روزنامه نگاران با خیال راحت به فعالیت ها و وظایف خودشان بپردازند. دولت ها مسئولیت دارند که مقدّمات و امکانات آموزش در دانشگاه ها و مدارس حرفه ای را به وجود آورند و از کارها و تصمیم گیری هایی که ممکن است به آزادی مطبوعات لطمه بزند، جلوگیری نمایند و کمک های دولت، هم باید از روی دلسوزی و ادای مسئولیت، و هم بی طرفانه و بدون تبعیض باشد و روزنامه ای بر روزنامه دیگر، از این جهت ترجیح نداشته باشد.
وظیفه روزنامه نگاران در برابر آزادی مطبوعات
بر نویسندگان و روزنامه نگاران لازم است که تعهد و التزام خود را به اسلام و انقلاب و مردم همواره مورد توجّه قرار بدهند. و عنان قلم را به دست طبع سرکش و هوای نفس ندهند.
روزنامه نگاران باید به حکم وظیفه ای که دارند در چارچوب معیارهای دینی و باورهای ملّی جامعه قلم بزنند و برای توسعه همه جانبه کشور و ترقی و تعالی ایران و تحکیم پایه های اسلام، تلاش کنند و در سرنوشت مردم حضور فعّال و مؤثری داشته باشند و از حقوق و آزادی های مشروع مردم دفاع نمایند و از تعدّی به حقوق فرد و اجتماع بپرهیزند و در انتخاب مطلب و کلمات، دقت و مواظبت داشته باشند.
آزادی مطبوعات در کلام امام خمینی(ره)
« مطبوعات... باید روی موازین مطبوعاتی و خدمت به ملّت رفتار کنند. آزادی قلم و آزادی بیان معنایش این نیست که کسی بر ضد مصلحت کشور، قلمش آزاد است که بنویسد؛ بر خلاف انقلابی که مردم خون پایش داده اند بنویسد. چنین آزادی ای صحیح نیست. قلم آزاد است که مسائل را بنویسد، لکن نه این که توطئه بر ضد انقلاب بکند.»
«به طور کلّی در هر کشوری مطبوعات آن کشور و تلویزیون و رادیوی آن کشور باید در مسیر ملّت باشد و در خدمت ملّت باشد. مطبوعات باید ببیند که ملّت چه می خواهد [و] سیر ملّت چیست. روشنگری از این طریق باشد و مردم را هدایت کند.»
رهبر کبیر انقلاب، حضرت امام خمینی در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خویش آزادی مطبوعات را این چنین ترسیم کرده اند:
«وصیت من به مجلس شورای اسلامی در حال و آینده و رئیس جمهور رؤسای جمهوری ما بعد، و به شورای نگهبان و شورای قضایی و دولت در هر زمان آن است که نگذارند این دستگاه های خبری مطبوعات و مجله ها از اسلام و مصالح کشور منحرف شوند، و باید همه بدانیم که آزادی به شکل غربی آن که موجب تباهی جوانان و دختران و پسران می شود از نظر اسلام و عقل محکوم است و تبلیغات و مقالات و سخنرانی ها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت عمومی و مصالح کشور حرام است، و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیری از آن ها واجب است و از آزادی های مخرب باید جلوگیری شود و از آن چه در نظر شرع حرام و آن چه بر خلاف مسیر ملت و کشور اسلامی و مخالف با حیثیت جمهوری اسلامی است به طور قاطع اگر جلوگیری نشود همه مسئول می باشند.»
حدود آزادی مطبوعات در کلام مقام معظم رهبری
« ما به آزادی بیان و آزادی فعالیت های اجتماعی معتقدیم... امّا این آزادی محدود است. حدّ این آزادی کجا است؟ حدّش عبارت است از آن حدودی که اسلام تعیین کرده است... اگر کسانی قرار شد بنشینند، توطئه کنند و این توطئه را به شکلی در یک نوشته منعکس کنند، این آزادی، توطئه است؛ این آزادی مردود است.»
« اگر مطبوعات آن طوری که در قانون اساسی هست، مایه روشنگری باشد، مصالح کشور را رعایت کنند، به نفع مردم قلم بزنند؛ به نفع دین قلم بزنند؛ این مطبوعات هرچه بیشتر باشد، بهتر است. امّا امروز مطبوعاتی پیدا می شوند که همه همتشان، تشویش افکار عمومی و ایجاد اختلاف و ایجاد بدبینی در مردم و خوانندگان نسبت به نظام است.»
جایگاه کشورها در آزادی مطبوعات
فنلاند چهار سال است که به طور پیاپی در صدر جدول شاخص آزادی مطبوعات جهان قرار دارد و پس از آن کشورهای هلند و نروژ قرار گرفته اند. کشورهای ترکمنستان، کره شمالی و اریتره سه کشوری هستند که در قعر جدول قرار دارند.
آزادی مطبوعات در قانون اساسی
در اصل 24 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درباره آزادی مطبوعات آمده است:
«مطبوعات نشر مطالب و بیان عقاید آزادند مگر در نشرمطالب مخالف عفت عمومی و اهانت به شعائر و مقدسات دینی و افتراء و تعرض به شرف و حیثیت اشخاص و نشر اکاذیب و ترویج فساد، جرایم مطبوعاتی و کیفیت و رسیدگی و مجازات آن ها را قانون معین می کند.
مطبوعات و آزادی بیان
اکنون به بهانه روز جهانی آزادی مطبوعات، شایسته است که جامعه و نهادهای دولتی در مقام عمل، به تقویت و ارتقاء مطبوعات به عنوان وجدان بیدار جامعه بپردازند. شعار آزادی آنان در حیطه شرع و عرف جامعه باشد هیچ خدشه ای به منافع عمومی و پیکره جامعه وارد نساخته و با اصل آزادگی مغایرتی نداشته باشد. با چنین شعار و با چنین هدف، می توان به دست یابی به آرمان های والای مطبوعات، امید داشت.
روزنامه نگار و اخلاق روزنامه نگاری
کار و رسالت مطبوعات کستره ای وسیع دارد. پرداختن به موضوعات و مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و خلاصه هر آن چه را که ممکن است به عنوان یک سوژه قلمی برای روزنامه نگار نام برد. می توان گستره کار روزنامه نگار نامید. بر این اساس، این حرفه دارای ویژگی هایی خاص است و همین امر آن را از سایر شغل ها جدا می کند. اگر روزنامه نگاری را فراتر از یک حرفه عادی بپذیریم، باید اخلاق حرفه ای آن را نیز بهتر و کامل تر از اخلاق سایر حرفه ها بدانیم؛ از این رو شایسته است یک روزنامه نگار دارای بهترین خصوصیات اخلاقی باشد تا تأثیر کلام و قلم او که دایره بسیار وسیعی را پوشش می دهد در زیر ردای آزادی بیان و اندیشه به سمت اهداف اصلی هدایت شود.
مطبوعات و شایسته ها
مطبوعات می توانند با انتقاد سازنده، بدون توهین و تحقیر و تخریب و ارایه اطلاعات صحیح و تحریف نشده، اعتماد مردم را به خود جلب کنند.
مطبوعات سالم منعکس کننده نظرات مردم هستند و مسایل و مشکلات جامعه را بدون قصد و غرضی خاص عنوان می کنند.
مطبوعات باید با بیان حقایق عدالت اجتماعی را در جامعه گسترش دهند.
لازم است مطبوعات در انتظار اخبار و یا سایر مطالب اجتماعی، سیاسی اقتصادی، فرهنگی در موارد دیگر، صداقت و درستی را اساس کار خود قرار دهند.
مطبوعات سالم آزادی خود را گروِ حفظِ آزادی جامعه و مردم می بینند و با آزادی قلم و بیان و اندیشه، صدمه ای به آزادی اجتماعی نمی رسانند.
وظایف مطبوعات
از مهم ترین وظایف رسانه های جمعی، به خصوص مطبوعات، گسترش دانش و اطلاعات مخاطبان در زمینه هایی است که امکان دسترسی و تجربه مستقیم از رویدادها و موضوع های مختلف برای آنان فراهم نباشد. وظیفه جمع آوری، تدوین و انتقال اطلاعات و تأمین نیازهای مخاطبان و مردم در زمینه های مختلف به عهده همه رسانه های جمعی و به ویژه روزنامه ها و مطبوعات است.
مطبوعات، پل ارتباط مردم و مسؤلان
ارتباط تنگاتنگی که بین مردم، مطبوعات و مسؤلان وجود دارد، مسؤلان وجود دارد. مسئولیت مطبوعات را سنگین و دشوار می سازد. مطبوعات به عنوان وسیله ای برای انتقال مسایل و مشکلات مردم به مسولان و پاسخگویی آنان به مردم است.
در واقع، مطبوعات به عنوان پل ارتباطی بین مردم و مسؤلان انجام وظیفه می کنند.
رسالت عرفی و اخلاقی مطبوعات ایجاب می کند تا حقایق را آن گونه که هست مطرح کنند. و هیچ گاه با کتمان حقیقت، صورت مسأله را تغییر ندهند. مطبوعات باید زبان گویایی مردم و زنگ بیداری مسؤلان باشند.
آزادی مطبوعات
توسعه تدریجی مطبوعات ایران طی دو دهه اخیر و پس از انقلاب اسلامی و نقش فعال آنان در همه عرصه های جامعه، در انتقال اطلاعات و طرح مباحث فکری و نظری، در زمینه حدود، حقوق و آزادی های مطبوعات گام مؤثری محسوب می شود. توسعه حیطه کاری مطبوعات، عملاً امکان آزادی حقوقی و آزادی بیان و عقیده را فراهم آورده است. پای بندی مطبوعات به نظام مقدس جمهوری اسلامی و کمک به پیشبرد و اصول و اهداف این نظام، از سیاست های کلی آزادی مطبوعات و وظیفه اصلی آنان است. به فرموده امام رحمه الله : «قلم آزاد، قلمی است که توطئه گر نباشد، قلمی آزاد است روزنامه ای آزاد است که نخواهد این ملت را به عقب و تباهی بکشد.»
مطبوعات در آینه اسلام
هر جامعه ای دارای فرهنگی خاص و آداب و ارزش های اخلاقی و اجتماعی مربوط به خود است.
اسلام، آیین علمی و عملی است که پیام های رهایی بخش آن در هر اجتماعی هدف های انسانی را رهبری می کند. بی شک ارزش های فرهنگ ما که ناشی از مکتب الهام بخش اسلام است نیز از همین مقوله است؛ از یانرو شایستهاست مطبوعاتی که در کشور ما منتشر می شوند ارزش ها و مطالب مطرح شده در آن ها از مکتب الهام بخش اسلام سرچشمه گرفته، و در راستای تحقق اهداف بلند انقلاب گام بردارند.
مطبوعات و اطلاع رسانی
مطبوعات از پایه ها و ارکان مهم گسترش فرهنگ و از مهم ترین رسانه های جمعی در جامعه به شمار می روند. در دنیای امروز که ارتباطات جهانی بسیار گسترده و فراگیر شده است و ملت ها از طریق رسانه های پیشرفته و تکنولوژی نوین ارتباطات تا حد زیادی مرزهای جغرافیایی و سیاسی را از میان برداشته اند. مطبوعات همچنان به عنوان یکی از عوامل نشر اخبار و اطلاعات و آگاهی های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی مطرح هستند. این امر، لزوم برنامه ریزی وسیع و گسترده صاحبان اندیشه و فرهنگ را برای ساختن مطبوعاتی هدفمند و بالنده گوشزد می کند.