به قلم ـ احمد معین
سرشت انسان در جستجوی حقیقت است ، حکاکی ها و نقاشی های دیواره غارها و آثار بر جای مانده از تمدنهای باستانی دلیل بر آن دارد که او از اولین تماس خود با طبیعت در سدد کشف رازهای مهم طبیعی بوده و سعی نموده از اسرار نهفته در اطرافش رمز گشایی نماید.
پس از اختراع خط تلاش نمود تا تجربیات خود را به نسل انتقال دهد تا آنها از این تجارب برای پیشرفت استفاده کنند . توسعه زندگی و یک جا نشینی انسان و تاسیس روستاها و شهرها این زمینه را به وجود آورد تا پس از تدوین قوانین ، مکانی را برای آموزش ابداع کنند ، این اماکن درهر دوره نام خاصی چون، مکتب ، مدرسه ، آموزشگاه ، دانشکاه و... به خود گرفت .
تلاش برای درس خواندن و آموزش از آرزوهای بشر بوده که در اعصار بسیار دور در دست ثروتمندان و نظامیان و قدرتمندان بوده است . این خواص برای جلوگیری از آگاهی مردم وبیم ، از دست دادن جایگاه ، مقام ، قدرت و تاج وتخت ، مانع از گسترش علم و آموزش در جامعه می شدند و ترجیح می دادند اکثر جامعه بی سواد و نادان باقی بمانند تا بتوانند به استیلای خود ادامه دهند.
روایت است ، روزی کفاشی به انوشیروان عادل پادشاه ساسانی مراجعه و به او پیشنهاد داد در صورتی که اجازه درس خواندن فرزندش را صادر کند ، حاضر است کلیه مخارج یک سال نظامیان را پرداخت کند ، ولی دربارساسانی به سبب دلایل ذکر شده از قبول پیشنهاد کفاش خودداری کردند.
آموزش از دیدگاه اسلام :
اسلام کاملترین دین در میان ادیان الهی است که به همه جوانب زندگی بشر توجه دارد و به وسیله حضرت محمد (ص) به جهانیان معرفی گردید سوادآموزی و فراگیری دانش از دغدغه های دین مبین اسلام است ، پس از بعثت رسول اکرم (ص) ایشان که از علم الهی بهره مند شدند سعی می نمود با بهره گیری از طبیعت و تمثیلات ساده وجود خداوند را به بندگانش نشان دهند . نخستین آیاتی که بر ایشان نازل شد سفارش بر خواندن داشت " اقرا باسمک الذی خلق ..." . خداوند متعال یکی از انگیزه های برانگیخته شدن پیامبران را تعلیم و آموزش یاد کرده است و در قرآن ، کتاب آسمانی که خود آخرین هدیه الهی و کتابی آموزنده است ، پس از توحید از تعلیم و قلم سخن می گوید .
رسول خدا (ص) در احادیث مختلف از جمله " اطلب العلم من المهد الی اللحد " مسلمانان را به فراگیری علم و دانش سفارش می کرد، حتی در اولین پیکارش با کفار ، شرط آزادی اسرا را آموزش خواندن و نوشتن به ده مسلمان قرار داد. نیز روایتی از امیرالمومنین علی (ع) است که می گوید هرکس مرا مطلبی آموزش دهد تا ابد مرا بنده خود کرده است اینها نمونه هایی از اهمیت دانش و علم آموزی از دیدگاه اولیاء و دین اسلام است. در برخی از بلاد اسلامی نظیر افغانستان و پاکستان به دلیل تفسیرهای متفاوت و غیر واقعی از دین مبین اسلام و تسلط گروه های افراطی ، موانع خشن و متعددی در راه درس خواندن اقشار جامعه به خصوص زنان به وجود می آورند که این عوامل باعث بد معرفی شدن دین اسلام به جهانیان شده است .
آموزش و پرورش در ایران
در تاریخ ایران آموزش علوم و سواد آموزی شاهد فراز و نشیب های فراوان بوده است ( البته باز کردن این موضوع در این مبحث نمی گنجد و بحثی تخصص است و فقط به گزیده گویی اکتفا می کنم ) . همانطور که گفته شد در ایران کهن درس خواندن مخصوص عده ای خاص بود و عوام از دست یافتن به آموزش محروم بودند . پس از ظهور اسلام و گسترش آن به ایران و سایر بلاد ، از آنجایی که رسالت اسلام مبتنی بر آگاهی و اطلاع رسانی بود این امر در ایران توسعه فراوان یافت و ایرانیان به سبب استعداد و هوش و ذکاوت فراوان ، دانشمندانی نظیر ابن سینا ، زکریای رازی ، خوارزمی، ابوریحان بیرونی ، سعدی ، حافظ و... در همه عرصه های علمی به جهانیان معرفی کردند . آثار و کتب بر جای مانده از علماء ایرانی ، چون دیوان حافظ ، بوستان سعدی ، شفا و قانون ابن سینا ، شاهنامه فردوسی و صدها اثر دیگر به قدری با اهمیت است که تاکنون در دانشگاههای معتبر دنیا تدریس میشوند و منابع غنی علمی برای محققین هستند ، در تارخ ادبیات فارسی در طول قرون گذشته ، اشعار ، امثال و احکام فراوانی در باره تعلیم و تعلم برجای مانده است . کشور ما علیرغم داشتن منابع ثروت فراوان که باید عادلانه بین مردم تقسیم می شد و در جهت رفاه آنها هزینه می گردید ، در هر دوره به دست شخصی یا قبیله ای می افتاد و به دلیل بی کفایتی حکام ، مردم فراموش شده و به اجانب اهمیت داده می شد ، لذا آموزش و پروش برای کل جامعه نبود و مانند عهد باستان فقط اغنیا می توانستند از همه امکانات استفاده کنند .
در دو سده گذشته ، جهانیان در تکاپو و تلاش برای به دست آوردن منابع و تکنولوژی بودند ، اما حکام ما مملکت را دو دستی به استعمار گران تقدیم کردند ، آنان که پیشرفت خود را در عقب نگه داشتن مستعمرات می دیدند ، بر عقب ماندگی ایرانیان دامن می زدند و با سرپا نگه داشتن حکومت ها و حکام دست نشانده ، چپاول و تخریب زیرساخت های ایران را سرلوحه کار خود قرار دادند.
به هر حال با پیروزی انقلاب اسلامی در سال1357 و توسعه آموزش و پرورش و تاسیس نهاد نهضت سواد آموزی گامهای بلندی در گسترش آموزش و با سواد نمودن جامعه برداشته شد ، به طوری که درصد با سوادی در استانهای محروم چون کردستان ، سیستان وبلوچستان ، خراسان و...به طرز چشمگیری افزایش یافته و این استانها توانسته اند نوابغی به جامعه تقدیم کنند و نقش پر رنگی در آبادانی ایران داشته باشند.
همانگونه که فروردین نوید بخش حیات مجدد طبیعت است ، مهر ماه نیز بیانگر شور و شعف نوشتن ، خواندن و آموختن است. اکنون با شروع ماه مهر و باز گشایی مدارس ، حال و هوای تازه ای در جامعه دمیده می شود و مدارس که در تابستان زیر آفتاب داغ در خواب بودند ، با آغاز مهرماه خود را پذیرای هیاهوی دانش آموزان می کنند ، بابای مدرسه ، کلاس ها را نظافت و میزو صندلی ها را مرتب و تمیز می کند و با شاخه گل به استقبال دانش آموزان می رود . خانواده ها برای نوگلان خود کیف ،کفش و لوازم تحریر می خرند تا خاطره ای زیبا در ذهن کودکانه شان نقش ببندد. اول مهر بازهم صدای زنگ مدارس زینت بخش شلوغی شهر می شود ، باز هم موقع زنگ مدارس خیابانها شلوغ و ترافیک بیداد می کند ، باز هم بوی نویی کتاب و دفتر و مداد تراش خورده ما را بر بال خاطرات سوار می کند و به دوران کودکی می برد ، لحظه های که با پای کودکانه در زنگ های تفریح به دنبال یک توپ پلاستیکی می دویدیم ، لحظه های که یاد آور استرس اعلام نتیجه امتحانات بود ، لحظه های که پس از ماهها دوری دوستان قدیمی را می دیدیم و لحظه ها ای که .......! یاد آن روزها یاد باد !
