به قلم ـ استاد جعفر دیناروند
رئیس کارگروه تخصصی اموراجتماعی اتاق فکر انجمن روزنامه نگاران
انسان به دلیل نفس اجتماعی خود همیشه در پی تشکیل گروه های اجتماعی است.گرچه میان گروه و نهاد تفاوت های بسیاری است اما تشکیل آن همیشه در زندگی انسان ها موثر بوده است .
از کوچک ترین گروه ها که ممکن است تا دو نفر نیز در اقلیت باشند تا گروه های بزرگ اجتماعی مانند یک ملت در نوسان است.این تشکیلات برای آدمی آرامش و برای رفع نیازها لازم به نظر می رسند.بعضی از آن ها بدون برنامه ایجاد می شوند و در واقع نوعی نیاز متقابل باعث به وجود آوردن آن ها می شود و زمانی نیز با برنامه و با حساب برای رفع بسیاری از مشکلات به وجود می آیند.گروه های دوستی در محله ها، گروه های همسالان، گروه های صنفی، علمی و سایر موارد همیشه بوده و خواهند بود.اینکه فردگرایی برای انسان نوعی نقص در عمل محسوب می شود لذا تشکیل گروه ها راهی برای همزیستی و مشورت تلقی می گردد.
استفاده از تفکرات یکدیگر،درک متقابل برای رشد و ترقی و در نهایت همدلی برای همزیستی مسالمت آمیز از جمله هدف هایی است که در این مورد مد نظر قرار می گیرند.گروه های اجتماعی با هر نیتی که تشکیل شوند نوعی روش برای رفع نیازها هستند.در دوستان همسن و سال یا دانشجویان همکلاس نوعی همدردی نیز غالب می شود که جز تشکیل گروه ها راهی را برای موفقیت نمی جویند.بنابراین گروه ها اگر به هر شکلی که باشند می توانند در موضوعات ،متفاوت باشند.مانند اینکه گروه هایی سیاسی هستند و لذا حزب تشکیل می دهند و مرام های نزدیک به هم را رقم می زنند یا اینکه گروه های بزرگ تری را مد نظر قرار می دهند مانند گروه های صلح دوست که ممکن است از مرزها نیز بگذرد و نژادها را مخفی نگه دارد.گروه های سیاسی یا غیر آن تنها در موضوع متفاوت نیستند که خواسته های آن ها نیز تابع همین تفاوت ها است.
به طور مثال گروه های علمی به دنبال کشفیات و اختراعاتی هستند تا بدین شکل علم را به اوج رسانند در حالی که در گروه های صنفی تنها تخصص خویش که بیشتر جنبه ی اقلیتی دارند مد نظر می باشند.بنابراین می توان فریادهای گروهی را نیز بدین شکل نگریست.علت اینکه فریادهای گروهی متفاوت از سایر موارد اجتماعی هستند آن است که در تشکیل گروه ها منافع فردی بسیار واضح تر نمایش داده می شوند.به طور مثال اگر در گروه های صنفی منفعت های حرفه ای مد نظر نباشد هیچگاه فریادی برای اصلاح مطرح نمی شود.درست است که چنین فریاد هایی برای گروه است اما تابع مستقیم افرادی است که در گروه جای دارند.برای روشن شدن ماهیت فریاد در گروه ها می توان به اعتصابات صنفی اشاره نمود.درست است که مثلا رانندگان چنین فریادی را می زنند اما خواسته ی آن ها تابع منافع فردی می شود.افزایش حقوق به طور مثال نوعی منفعت فردی است.
فریادهای گروهی را نمی توان اصلاحات درون جامعه نامید گرچه می تواند در محدوده ای موثر باشد.فریادهایی که دارای ارزش های اجتماعی است همانی است که کل ذات بشر را در برمی گیرد.به طور مثال فریاد یک گروه همسال برای رسیدن به خواسته ی خود مثلا ورزش نماینده ی همه ی افراد نیست.محدوده ای برای همان افراد دارد و نوعی رفع نیازهایی است که ممکن است چندان در مراودات اجتماعی موثر نباشند.در این میان بعضی از فریادهای گروهی جنبه ی قدرت طلبی دارند.در این رابطه گروه های سیاسی یا حزبی این چنین هستند.کسب قدرت برای رسیدن به خواسته ی انسانی نیست.فقط خود را می بینند و مرام حزب را اساس در نظر می گیرند.شاید بعضی از فریادهای گروهی نقطه ی مقابل انسانیت نیز باشند زیرا کل گرایی را در نظر نمی گیرند.
اساس فریادهای گروهی اگر شامل جوهره ی انسانی باشد قابل قبول است.چه بسا فریادهایی که نشان دهنده ی درد است اما این درد کل جامعه را در بر نمی گیرد.وقتی درد فردی یا در حداقل قرار گرفت نمی توان آن را به کل جامعه سرایت داد و در واقع می توان گفت که فریاد برای رفع درد تنها در دایره ای خاص بدون تاثیر مستقیم بر سایر انسان هاست.برای روشن شدن امر باید به ماهیت فریادها توجه خاص داشت.دانشمندی که فریاد می زند دایره ای به اندازه ی کل جهان دارد در حالی که کارگران یک کارخانه تنها فشاری را معرفی می کنند که بر تعدادی از افراد وارد شده است که البته مشخص نیست که آن نیز بر سایر افراد سرایت نماید.گاه فریادهای گروهی ضد سایر گروه ها نیز می گردد.به طور مثال وقتی گروهی برای رسیدن به خواسته ی خود فریادی را متوجه اشخاص یا گروه های دیگر می نماید در واقع می خواهد به خواسته ی خود برسد حتی اگر دیگران نیز زیان بینند.افزایش حقوق در مواردی می تواند تورم ساز باشد که در کل به تعداد بیشتری لطمه وارد می کند اما این اساسی برای تغییر فریاد نمی گردد.
وقتی فریاد گروه ها این چنین جنبه ای به خود گرفت مشخص است که جنبه ی انسانی را فراموش کرده است.این نه فقط وضعیت را بهتر نمی کند که بدتر نیز خواهد کرد.البته که این واقعیت وجود دارد که گروه ها تصور کنند که برای رسیدن به خواسته ی خود فریاد زنند و دیگران را متوجه ی دردها کنند اما اینکه چه میزان همراهی ایجاد می کنند موضوعی است که دایره را معین می کند.گروه های مختلف دارای فریادهای متفاوتی هستند.ماهیت های آن ها در موضوعاتشان نهفته است و نوع فریادهای آن ها نیز ناشی از خواسته هایی است که گروه را متوازن می کند.اگر تشکیل گروه ها را بر اساس معیارهای انسانی در نظر گیریم فریادهای آن ها نیز باید بر همین مبنا باشند.مبانی که ذات آدمی را معرفی می کنند و نیز جوهره را به رشد و تعالی می رسانند.اگر این چنین نشود فریادهای گروهی تنها جنبه ی منفعت طلبی محدود دارند که ممکن است ضد وضعیت بشری نیز باشند.
