به قلم استاد جعفر دیناروند
مفاهیم نقد و نقد پذیری:در مورد نقد و نقد پذیری مفهوم نیز دارای جایگاهی خاص است.از معنایابی و تعاریف که گذر کنیم به موردی برخورد می کنیم که متفاوت از تعریف و معناست.در این عرصه با واژه ای به نام«مفهوم» سروکار داریم که گرچه برای تمام موضوعات قابل تسری است اما در نقد و نقد پذیری تاثیرات بیشتری دارد.
ابتدا لازم است تا مفهوم را مورد بررسی قرار دهیم و بدانیم که چه برداشتی از آن می شود.در مفهوم که از ریشه ی فهم است می توان معانی دانسته شده،به دل دریافت شده، دانسته، دریافت شده، شناخته شده، آنچه به فهم و درک آید، محتوا، مدلول، معنی، مفاد، فهم شده، پنداره و تصور کلی را استخراج نمود.
بنابراین مفهوم نقد و نقد پذیری دارای برداشت هایی است که از یک موضوع یا علم گرفته می شود.ما مفهوم این دو مورد را با توجه به درک انسانی و برداشت های آدمی دنبال می کنیم، طبیعی است که تفاوت های انسانی باعث تمایزات برداشتی نیز می شود.
مفهوم نقد: گرچه برای بسیاری این واژه مانند تحلیل و تجزیه است و شامل نظریه پردازی در امور می گردد اما برداشت هایی که اشخاص از نقد می نمایند تابع عوامل بسیاری است که همین موضوع ایجاد تضادهایی نیز می نماید.نگاه به نقد بدون شک انسانی است و تنها آدمی است که آن را برای خود به کار می گیرد.سایر موجودات دارای شعور و فهم کافی نیستند تا در زندگی اجتماعی و فردی خود مورد استفاده قرار دهند.بنابراین مفهوم که از فهم استخراج می شود شامل ادراک فردی است و برداشتی است که از این موضوع می نماید.
چون تفاوت های فردی امری مسلم و قابل قبول است ما نیز تفاوت در برداشت ها را امری بدیهی بر می شماریم.نقد در معنای لغوی آن کمتر دچار تفاوت هاست اما در فهم این چنین نیست.اینکه ما در این نوشته فهمی از نقد می آوریم به معنای یک دست بودن آن نزد همه نیست.این درک نویسنده است و طبیعی است که استمرار موضوع را نیز همین درک ایجاد می نماید.
ما نقد را سبک و سنگین کردن موضوع می دانیم.در این برداشت، یک موضوع یا پدیده دارای ابعاد مختلف منفی و مثبت می شود.ما در پی یکسو نگری نیستیم بلکه همان طور که احتمال منفی داشتن وجود دارد احتمال مثبت داشتن نیز میسر است.ملاک برای ما بی طرفی است.موضوع نباید از حالت طبیعی خارج شود که اگر شد جنبه ی شخصی به خود می گیرد و توافق با درون ملاکی برای رد یا پذیرش می شود.
ماهیت نقد نباید از علم نگری به سمت شخصی نگری متمایل گردد.شاید بسیاری از افراد از بابت حمله و تخریب با عنوان نقد نگران باشند و این درست است اما باید بدانند که نقدی است که از حدود علم نگری خارج شده و به سمت شخصیت نگری و نیز تمایلات فردی و حتی جمعی چرخش یافته است.نقد را باید روش و راهی برای اصلاح دانست و این فهم ما از نقد است و در غیر این صورت می توان عناوین دیگری نیز به آن داد.
پس، نقد، روشی علمی و مملو از دانستنی های سازمان یافته است که در یک موضوع یا انواعی از موضوعات کاربرد دارد و هدف عمده ی آن یافتن نقاط قوت و ضعف به منظور افزایش توانایی ها و کاهش ناتوانی هاست.راهی برای بهبود امور و توسعه ی موضوعات اجتماعی و امثال آن است.طریقی است که از آن برای بهینه سازی در امور استفاده می شود و بیشتر از اینکه تحت تاثیر مسائل شخصی باشد موثر بر روابط اجتماعی و جوهره ی انسانی است.
نقد هر راهی نیست بلکه نوعی راه است که ما آن را درست ارزیابی می کنیم.رسیدن به اهداف پیشرفتگرایانه و توسعه ی وضعیت مثبت و کاهش وضعیت منفی است.آنچه را که مایه ی عزت بشر است، می پذیرد و هر آنچه که باعث کاهش توانایی های انسانی می گردد؛ رد می کند.بنابراین، نقد راهی یاری دهنده است و مفهوم آن با حمله و تخریب مشابه نیست.
مفهوم نقد پذیری: در کنار نقد که فعالیتی حساب شده از طریقی خاص است می توان به موضوعات تکمیلی آن نیز اشاره داشت.نقد پذیری در مفهوم خود چندان پییچیده نیست.خواستاری و آغوش گیری است.کسانی که خواهان اجرای نقد در جامعه هستند نقد پذیر نامیده می شوند.این حالت در مورد جامعه نیز صادق است.نقد پذیری جامعه، همان مفهوم پذیرشی، برای ارائه است.نقد پذیری زمینه ساز رفتار نقدی است.بنابراین می توان آن را فعالیتی فردی یا جمعی دانست که خود دارای دو شکل رونده و گیرنده است.برای توضیح فردی آن کافی است که فرد پذیرنده را درنظرگیریم و آمادگی و روحیه ی نقد پذیری او را مد نظر قرار دهیم.نقد پذیر فردی همان شخص یا فردی است که می خواهد نقاط ضعف را در یابد و با استفاده از نقاط قوت به سمت رشد و تعالی بیشتر حرکت نماید. در نگاه جمعی نیز مجموعه ای از افراد که دارای خرد جمعی هستند آمادگی کامل برای شنیدن و دیدن نقد ها را دارند و بدین شکل زمینه ی رواج این فعالیت را مهیا می سازند.نقد پذیری جمعی، از شکلی کوچک مانند خانواده تا بزرگتر مانند جوامع مختلف و حتی بشری را در بر می گیرد.
در اشکال مختلف نقد پذیری نیز مفهوم دارای معنایی خاص است.روندگی حالتی است که در آن فرد یا جمع عامل ایجاد نقد می شوند و با حرکت به سمت فضاسازی و درخواست بررسی موضوع یا دانستنی ها، این عمل را رواج می دهند.مانند اینکه شخص یا جمع علنا درخواست نقد از خود یا وضعیت را می نمایند.این بهترین و پیشرفته ترین نوع پذیرندگی است زیرا بر آن اجباری نیست و فرد از درون این تقاضا را مطرح می نماید.در شکل دوم گیرندگی نقد نیز دارای مفهومی خاص است.در چنین وضعیتی فرد یا جمع متوجه ی اثرات نقد نیستند و یا نمی دانند که وجود چنین فعالیتی لازم و ضروری است اما همینکه آن را دیگران مطرح می کنند ،می پذیرند و انواعی از آداب و روش های قبولی را اجرایی می نمایند.درست است که ارزش آن مانند شکل قبل نیست اما همینکه قبول نقد می شود، دارای ارزش علمی است.بنابراین می توان از جوامع انسانی با توجه به نوع نقد پذیری، ارزیابی های متفاوتی داشت.پیشرفت خواهی در شکل اول بیشتر از شکل دوم است و ما فهم مشترک همراه با ویژگی های توسعه خواهی را در طریق اول، مهم تر می دانیم .
