مؤلف ـ محمود مرادی
تکامل برزخی از نظر روایات و قرآن امر پذیرفته شده ای است و در فلسفه نیز به آن پرداخته شده و بحث های مختلفی در مورد آن مطرح شده است.
پاسخ بايد در چند محور ارائه شود تا همه زواياي آن كاملاً روشن گردد :
1- قبل از هر مطلبي بايد معلوم شود كه برزخ كجا و چه عالمي است؟ برزخ به معني چيزي است كه در ميان دو شي حايل شود. و مراد از برزخ كه بعد از دنيا و قبل از قيامت وجود دارد آن است هنگامي كه روح از بدن جدا مي‌شود پيش از آن كه بار ديگر در قيامت به بدن اصلي بازگردد، در عالمي كه ميان دو عالم (دنيا و قيامت) است قرار خواهد داشت . (1)
2- بر اساس معارف اسلامي كه از قرآن و روايات بدست مي‌آيد جاي هيچ گونه ترديدي در تكامل برزخي نيست . مثلاً در روايتي آمده كه روزي حضرت عيسي مسيح ـ عليه السّلام ـ از كنار قبري عبور كرد، به اذن الهي و براساس علم غيبي صاحب آن قبر را در عذاب ديد، سال بعد از كنار همان قبر گذشت و صاحب قبر را معذّب نيافت، از پيشگاه الهي درخواست نمود كه او را از علت تغيير وضع آگاه سازد، خداوند به حضرت مسيح وحي فرستاد كه صاحب قبر فرزند صالحي ازخود بجاي گذارده بود او در اين فاصله بالغ شد و به دو كار خير دست زد يكي آن كه راهي را براي عبور مردم اصلاح نموده و آن ديگر يتيمي را مسكن و مأوي داد . و من گناه اين پدر را به احترام عمل فرزند نيكوكارش بخشيدم . (2) از اين روايت به خوبي معلوم مي‌شود كه تكامل برزخي وجود دارد . زيرا عمل صالح فرزند آن شخص سبب شد كه پدرش مورد عفو الهي قرار گيرد و اين خود يك نوع تكامل است. گذشته از اين در روايت فراواني اصرار شده كه بازماندگان اموات بايد خيرات و صدقات به نيت امواتشان انجام دهند و براي آنان طلب آمرزش نمايند . از اين گونه معارف اسلامي به آساني بدست مي‌آيد كه در برزخ ، تكامل وجود دارد . يعني همان‌طورکه خود انسان در دنيا كارهاي خير و اعمال صالح انجام مي‌دهد و عبادت مي‌كند و اين باعث تكامل معنوي و بالا رفتن درجه وجودي او مي‌گردد و به اصطلاح قرب الهي نصيب او مي‌شود ، اگر بعد از مرگ بوسيلة بازماندگان و يا هر فرد نيكوكاري عمل خيري به نيت او انجام شود ، سبب تكامل و بالا رفتن درجه معنوي او مي‌شود و يا سبب آمرزش او مي‌گردد كه نوعي تكامل است .
پس از نظر متون ديني تكامل برزخي قطعي است و گرنه آن همه سفارش درباره اموات نمي‌شد .
( 1 ) ناصر مكارم ، پيام قرآن ، ج 5 ، ص 443، نشر دارالكتب الاسلاميه ، تهران، سال 1378 ش.
( 2 ) گفتار فلسفي معاد از نظر روح و جسم ، ج 1، ص 292، هيئت نشر معارف اسلامي ، تهران
