به قلم ـ استاد دیناروند جعفر
تا کنون هفته ی گذشته شش قسمت از مقاله ی استاد جعفر دیناروند پیرامون « شهر من شوش» را در پایگاه خبری تحلیلی شوش نیوز منتشر کردیم که مورد توجه مخاطبین عزیز قرار گرفت و همین باعث شد که در این هفته قسمت هفتم آن را در معرض دید شما مخاطبین همیشگی شوش نیوز قرار دهیم .
40 ) ـ خشت:
بعد از زندگی کاروانسرایی، مردم قدیم شوش، اقدام به ساختن خانه های شخصی نمودند.در آن زمان آجر در شهر وجود نداشت لذا افرادی با قالب های بزرگ و کنار شاوور، با پر کردن آن ها با گل و خشک کردن آن، وسیله ای به نام «خشت» می ساختند.این خشت ها به دو شکل، بزرگ و کوچک، ساخته می شدند.خشت های بزرگ همیشه خام باقی می ماندند و نقش آجر در ساختمان سازی را داشتند اما خشت های کوچک به مرور از حالت خام درآمده و به کوره های آجرپزی که بعد ایجاد شدتد، ارسال می شدند.
41 ) ـ نسمو:
شکل دیگری لز ساختمان سازی در شوش، استفاده از گل مخصوص به ویژه دیوار کشی بود.عمده استفاده از این روش در حصار کشی باغ ها بود.این گل که به طرز خاصی آماده می شد، حالت چسلندگی داشت و به «نسمو» معروف بود.این گل، به اندازه ای لگد می خورد که نرم شده و پلاستیک وار، ارتجاعی می شد.بناهای این نوع ساختمان سازی هم، خاص بودند.
42 ) ـ که گل:
در شوش قدیم که خانه ها گلی بودند و سقف آن ها با چوب و حصیر پوشیده می شدند، جلوگیری از نفوذ آب، مسئله اصلی آن بود زیرا چکه کردن آن، آرامش خانه را بر هم می زد. بدین منظور، با مخلوط کردن خاک و کاه گندم و ساختن نوعی گل که چند روز قبل از استفاده، آماده می شد، برای پوشش پشت بام و جلوگیری از نفوذ آب باران، به کار گرفته می شد. این عمل هر سال و در پاییز انجام می گرفت و به« که گل» کردن معروف بود.در واقع «که مخفف کاه بود. » البته بعضی از مردم از واژه، «بو اندا» هم استفاده می کردند.یعنی پشت «بام را اندودن»
43 ) ـ چندل:
در ساخت خانه های قدیم شوش وسایل مختلفی استفاده می شد.ابتدا برای پوشش سقف، از چوب های بیشه کرخه به کار گرفته می شد اما کم کم چوب های تراشیده و سفید یا همان کارخانه ای وارد شوش شدند که زیبا تر از چوب های بیشه بودند.این چوب ها که تا حدودی گران نیز بودند به « چندل» معروف گشتند.در ابتدای کار تنها کسانی قادر به خرید چندل می شدند که وضعیت مالی بهتری داشتند.از چندل ها استفاده های دیگری نیز می شد که مهم ترین آن ها ساخت « پله های چوبی برای رفتن به پشت بام و ساخت کپربرای قهوه خانه های بین راهی » بود.
44 ) ـ سک:
وجود دو رودخانه شاوور و کرخه و به تبع آن فراوانی ماهی های آن ها، کار ماهیگیری را رونق داده بود.این عمل علاوه بر نوعی درآمد زایی، برای بعضی، حالت تفریح داشت. ماهیگیری با قلاب، یکی از روش های معمولی در این رابطه بود.این وسیله از دو بخش تشکیل می شد.یکی ریسمانی از جنس نایلون و دیگری، قسمت فلزی مخصوص نصب طعمه. به قسمت فلزی که خمیده و تیز بود «سک» یا سوک می گفتند.این بخش که به وسیله نخ سفیدی به ریسمان وصل می شد، سیاه رنگ و از جنس آهن بود.
45 ) ـ کلک:
وسیله ای که بیشتر در کرخه مورد استفاده قرار می گرفت و آن هنگام عبور به دلیل عمق آب و نیز سرعت آن بود.از این وسیله برای جا به جایی وسایل و حیوانات نیز استفاده می کردند.نام این وسیله «کلک» بود که در ابتدای تشکیل شوش جدید، مورد استفاده دیالافوا، باستان شناس فرانسوی جهت حمل صندوق های آثار و عبور از کرخه، قرار گرفت.شکل ساده کلک از چندین بشکه خالی که به وسیله طناب به هم وصل می شدند، تشکیل می گردید که بر روی آن ها چوب های پهنی قرار گرفته تا بدین شکل، امکان سوار شدن ایجاد گردد.کلک ها به دو شکل، کوچک و بزرگ، ساخته می شدند
46 ) ـ پک:
این اصطلاح در میان مردم به خصوص هنگام شنا کردن یا عبور از دو رودخانه شاوور و کرخه، به کار می رفت.معنای آن، کم عمق بودن مناطقی از آن ها بود. به طور مثال می گفتند که اینجا« پک» است و می توان از آن عبور کرد یا شنا نمود.اندازه پک بودن از زانو آغاز و تا سینه می رسید و اگر از سر رد می کرد، پک نامیده نمی شد.
47 ) ـ لبونی:
این واژه بیشتر با رودخانه شاوور عجین شده است.در زمان قدیم که شاوور به صورت طبیعی جریان داشت، کناره های آن نیزارهایی سبز رنگ رشد می کردند که گاه مانند بیشه زار می شدند.این نیزارهای خودروها را «لبونی» می گفتند که به طور معمول پناهگاه «مارها و نیز قورباغه ها» بود.از این سبزه ها به عنوان زیر جنازه و غسل دادن اموات در کنار شاوور هم استفاده می کردند.گرچه امروز کناره های این رود از حالت طبیعی خارج شده و با مصالح محصور گردیده اما باز اثراتی از لبونی ها مشاهده می شود.برای ساخت یک نوع بلم هم از این لبونی ها استفاده می شد .
48 ) ـ آسیو خرابه:
در پایین شوش، کتار رود شاوور و در محلی که امروز پل آخراسفالت ساخته شده است، مخروبه ای از جنس سنگ های سخت وجود داشت که آب انحرافی رود از میان آن می گذشت.این ساختمان به «آسیو خرابه» یا همان « آسیاب خرابه» معروف بود.در درون آن سنگی دایره ای مانند چرخ های ماشین و البته بزرگ تر وجود داشت که جریان آب آن را به حرکت درمی آورد.قدمت این آسیاب به قبل از شوش جدید و به احتمال زیاد به دوران اسلامی مربوط می گردد.با گذشت زمان، این اثر باستانی از کنار رودخانه برداشته شد و در حال حاضر هیچگونه نشانه ای از آن وجود ندارد.
49 ) ـ گونی سه خط:
در شوش قدیم که کشاورزی به صورت سنتی رواج داشت، محصول های به دست آمده را به شکل های متفاوتی، حمل می کردند که یکی از آن ها گونی بود.گونی های آن رمان دارای اسم بودند و نام آن ها، حجم را معرفی می کرد.این اسم ها بر اساس نشانه های موجود بر گونی ها، گذارده می شوند.«گونی سه خط» که بزرگ ترین در نوع خود بود و طرفداران زیادی داشت، دارای نقش سه خط مستقیم بر روی خود بود.بنابراین وقتی گفته می شد که فلان کشاورز ده گونی سه خط برداشت گندم داشته، نشان دهنده پر باری محصول او بود.
