به قلم ـ عباس کرم الهی
نگاه نادرستی که برخی مدیران و مسئولان نسبت به خبرنگاران و روزنامه نگاران دارند، باید تغییر کند، اینطور نیست که یک « رسانه ، روزنامه یا هفته نامه » وظیفه داشته باشد خبربرنامه کاری یک مسئول را با عکس های بزرگ منتشر کند ، این برداشت غلطی است که بعضی از مدیران و مسئولان استان و شهرستان نسبت به رسانه ها دارند.
خبر و خبرنگار باید انعکاس دهنده ی مطالبات مردم باشد، رسانه ها پل ارتباطی مردم و مسئولان هستند و باید همواره خودشان را در کنار مردم ببینند و برای رساندن مشکلات و مصائبی که قشرهای مختلف در رده های گوناگون با آن درگیر هستند، به گوش مسئولان تلاش کنند. با توجه به این رسالت که ارزش بالایی دارد « یک خبرنگار هیچ گاه نباید از مردم دور شود و به سمتی نرود که با فراموشی درد جامعه، در کنار مدیران قرار بگیرد و تبدیل به بلندگوی تبلیغاتی آنها شود. » به هر حال یک اداره و یک مدیر، بخشی به نام روابط عمومی دارد که می توانند فعالیت های آن مسئول را از طریق « رسانه ی ملی ، خبرگزاری ها ، پایگاه های خبری تحلیلی و مطبوعات » به مردم منتقل کنند. اما خبرنگار با توجه به وظیفه ی بزرگی که دارد، نباید بازیچه دست مدیران شود و نقش روابط عمومی مدیران را بر عهده بگیرد. این مسئله آفت کار خبر و خبرنگاری است و یک فرد رسانه ای را از وظیفه ای اصلی که دارد، دور می کند. به همین خاطر معتقدم که خبرنگار باید چشم بینا و ریز بین جامعه باشد و با رسانه ای کردن کمبودها و مشکلات، مطالبات مردم را از دولت و دیگر نهادها پیگیری کند.
هر چند بعضی از « خبرگزاری ها ، پایگاه های خبری تحلیلی ، روزنامه ها و هفته نامه ها »هستند که به جای « تربیون مردم، تبدیل به تربیون مسئولان » شده اند و بیشتر پیگیر مطالبات سیاسی و بعضا تبلیغاتی مدیران هستند. به طور قطع چنین رسانه ای نمی تواند ادعای مستقل بودن و مردمی بودن داشته باشد و منافع مردم در چنین رسانه هایی کمتر دیده می شود و این رسانه آلت دست یک مدیر و یک مسئول برای رسیدن اهداف سیاسی و اقتصادی اش می شود.
خصوصاً « رسانه ها و مطبوعات محلی» باید به سمتی حرکت کنند که مطالبه گر باشند، نه این که بخواهند برای فلان مسئول و اداره خبرهای رپرتاژی منتشر کنند، خبرهایی که دردی از مردم دوا نمی کند. مدیران هم باید به این درک برسند که انتقادی اگر می شود از سر دلسوزی است و آنها وظیفه دارند با توجه به جایگاهشان پاسخگوی انتقادات رسانه ها باشند و نباید از زیر بار مسئولیتی که دارند شانه خالی کنند.
دیگر گذشته روزهایی که یک نشریه بله قربان گوی یک مسئول یا یک مدیر بود و با ورود رسانه های مطالبه گر، مدیران استان و شهرستان باید منتظر این باشند که لغزش ها و سوء مدیریت شان از چشم رسانه آزاد دور نخواهد ماند و باید نسبت به اقداماتی که انجام می دهند به مردم و خبرنگاران پاسخ بدهند.
با انتصاب دکتر عدنان غزی به عنوان سرپرست فرمانداری شهرستان شوش که امیدوارم هر چه زودتر عنوان ایشان رسما به فرماندار شهرستان شوش تغییر یابد ؛ چون 20 سال سابقه ی مطبوعاتی دارد و دردآشنای این قشر می باشد یک حامی ، پشتیبان و تکیه گاه خوبی برای اصحاب رسانه ی این دیار است .
وی چون خود در این 20 سال مسئولین را به نقد کشانده و گاها به چالش کشانده است می داند که خبرنگار رسالتی بزرگ را بر عهده دارد و یکی از وظایفش نفد کردن است نه آلت دست قرار گرفتن .
دکتر غزی وقتی که در دومین دیداری که با ایشان داشتیم به نامه ی دانش آموزی کلاس پنجمی که برای امام خمینی(ره) ارسال کرده بود اشاره کرد که در زیر به این نامه و جواب امام راحل پرداخته ام .
متن نامه دانش آموزان به امام به شرح زیر است:
سلام بر امام عزیز و بزرگوارمان، خمینی روح خدا امام عزیز، من کلاس پنجم مدرسه ی هستیم. چون در کتاب دینی ما نامه امام محمد تقی (ع) را به فرمانده ی سیستان و نصیحت هایی را که امام، به ایشان کرده اند نوشته، ما هم تصمیم گرفتیم که برای شما نامه ای نوشته و شما را نصیحت کنیم. ولی اماما، ما شما را نمی توانیم نصیحت کنیم. زیرا شما بزرگوارید و از همه گناهان به دورید. شما آن امام بت شکنی هستید که مدت چهل سال است نمازهای شبتان ترک نشده. ای بزرگی که ما را از قعر زشتیها و فسادها و بی ایمانیها به ساحل نجات رساندی. ما در این ماههای عزای محرّم و صفر، عزا می گیریم، زیاد نمی خندیم و سینه زنی و نوحه خوانی می کنیم؛ چون شما به آن تأکید کرده اید. اماما، اگر می توانستیم که چهره پاک و نورانی شما را از نزدیک ببینیم، خیلی خوب می شد. ولی باز شکر که لیاقت آن، برای ما پیدا شده که برای شما نامه بنویسیم. ای خمینی عزیز و جانمان، شما پدر همه ما بچه ها هستید....... ای امام عزیزمان، خواهش می کنیم از این که از شما تعریف کردیم، ناراحت نشوید. به خدا، قلم در وصف شما خود می رود و نمی توانیم جلوی آن را بگیریم. اماما، بدان که ما مانند مردم کوفه تو را تنها نخواهیم گذاشت.
ای امام عزیز، تو مانند قلمی می مانی که همیشه سعی داشته ای و سعی می کنی که بر روی کاغذ دلها، نام خدا را بنویسی. اماما، ما بچه های کوچک از ته قلبمان، سه خواهش از شما داریم و امیدواریم لیاقت آنها را داشته باشیم. اول آن که: ای پدر بزرگوارمان، ای پیر جماران، ای روح خدا با خط زیبای خودتان برای ما جواب بنویسید و ما و آموزگارانمان را در آن نصیحت کنید. دوم آن که: عکسی از خودتان را با امضاتان همراه آن، برای ما بفرستید و در آخر آن که: امام جان، همه ما فدای یک لحظه عمر تو. ای رهبر عزیز که هنوز ما مسلمانان قدر تو را نمی دانیم؛ آقای خمینی عزیزمان، با چشمانی مشتاق، منتظر جواب نامه شما هستیم. تو ای صدام پست، ای ریگان خائن وای بگین بیحیا، بدانید که خون بر شمشیر پیروز است. این گفته روح خدا، امام است.
امام(ره) در پاسخ چنین مرقوم فرمودند:
بسمه تعالی
فرزند عزیزم! نامه محبت آمیز شما را قرائت کردم. کاش شما عزیزان مرا نصیحت می کردید که محتاج آنم. امید است با نشاط و خرمی درسهایتان را خوب بخوانید و در همان حال، به وظایف اسلامی که انسانها را می سازد، عمل کنید و اخلاق خود را نیکو کنید و اطاعت و خدمت پدران و مادرانتان را غنیمت شمارید و آنها را از خود راضی کنید و به معلمهایتان احترام زیاد بگذارید. سعی کنید برای اسلام و جمهوری اسلامی و کشورتان مفید باشید. از خداوند تعالی، سلامت و سعادت و ترقی در علم و عمل برای شما نور چشمان آرزو می کنم. سلام بر همه شماها.
29 شهر صفر 1403
روح اللَّه الموسوی الخمینی
آیا در این کشور اسلامی بعد از امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری کسی را بالاتر و برتر سراغ دارید که با این گرمی از نصیحت و یا به عبارت امروزی از نقد به گرمی استقبال کند ؟ وقتی که امام نقد پذیر است و از تعریف کردن از خویش خوشش نمی آید ما چرا هم از نقد فرار می کنیم و هم از خبرنگار انتظار شانتاژ تبلیغاتی داریم و اگر خبرنگار بر اساس رسالتی که بر عهده دارد نپذیرفت آن خبرنگار را باید ناشی و کارنابلد نزد این و آن معرفی کنیم ؟هر چند که خوشبختانه در شهرستان شوش عده ی چنین مسئولینی بسیار اندک است و ما هم اگر این مقاله را منتشر می کنیم صرفا به خاطر آشنایی هر چه بیشتر مدیران و مسئولان به جایگاه خبر و خبرنگار است ؛ در نتیجه در ادامه به ویژگی های یک خبرنگار نیز اشاره می کنم .
1 ـ خبرنگار باید رسانه‌ای را که در آن کار می‌کند، بشناسد. از ظرفیت و کارایی آن آگاه باشد. ماهیت رسانه و توان خبررسانی آن باید برای او روشن باشد. اگر از خبرنگاری بپرسند خبری را که تهیه کرده‌ای برای چه رسانه‌ای است؟ (رادیو، تلویزیون، خبرگزاری ، پایگاه خبری یا مطبوعات) باید پاسخ دقیق او منطبق باشد با شناختی که از هر کدام از رسانه‌ها دارد. هر چه شناخت خبرنگار از رسانه‌ای که در آن کار می‌کند بیشتر باشد، دقیق تر عمل خواهد کرد. نگاه بی اعتنا و بیان سرد و مصنوعی برخی از خبرنگاران و در نتیجه گزارش خنثی یا کم اثر آنها ناشی از ضعف شناخت از توان رسانه‌است. امروز خبرنگاران بزرگ «رسانه» را «قدرت» می‌دانند و با این دیدگاه وارد عرصه خبر و خبرنگاری می‌شوند؛ بنابراین خبرنگار باید رسانه را بشناسد، بعد برای آن کار کند.
2 ـ خبرنگار باید تفاوت «خبر» و «رویداد» را بداند و از سیر تحول یک «رویداد» به «خبر» آگاه باشد. اگر از خبرنگاری بپرسند «خبر چیست؟» او باید از جایگاه یک صاحب نظر و یک کارشناس خبر اظهار نظر کند؛ نه این که کلمات حفظ شده‌ای را بازگوید با این گمان که خبر را تعریف کرده‌است. خبرنگاری که خبر را نمی‌شناسد، چگونه می‌تواند به صحت و جامعیت آن پی ببرد؟ شناخت خبر مستلزم شناخت اوضاع سیاسی جهان و جامعه‌است.
چهره و لحن گفتار برخی از خبرنگاران در جلوی دوربین نشان از بیگانه بودن آنها با عمق خبری است که در صحنه آن قرار دارند. خبرنگار باید بداند که مخاطب و بیننده خبر تا چه اندازه برای شنیدن و دیدن گزارش خبری او حساس و هوشیار است. هر چه شناخت خبرنگار از خبر بیشتر و از نیازها و حساسیت‌های مخاطب آگاه باشد، در تهیه و تولید و نگارش و بیان خبر دقیق تر عمل می‌کند.
3 ـ خبرنگار باید خبرگزاری های مختلف جهان به ویژه غول‌های خبری جهان را بشناسد. این شناخت به نگاه و فکر او وسعت می‌بخشد. وقتی به راز موفقیت خبرگزاریهای جهان پی برد و دانست که همه چیز در گرو عملکرد درست خبرنگاران آنها بوده‌است، به جایگاه و حساسیت کار خود بیشتر پی می‌برد.
4 ـ مهارت ارتباطی از دیگر ویژگی های خبرنگار است. ارتباط با همه چیز و همه کس، تقریباً بدون محدودیت. خبرنگار باید بتواند خود را با صحنه ی « تصادف، زلزله، سیل، آتش‌سوزی، جنگ، جشن‌های ملی و مذهبی، مراسم ویژه، راهپیمایی‌ها و نمونه‌های مرتبط » وفق دهد و مرتبط سازد. هم چنین بتواند با «کودک خردسال، نوجوان، جوان، پیر، کارگر و کارمند، هنرمند، قهرمان، دانشمند، افراد مثبت و منفی » ارتباط برقرار کند. او باید بتواند هم با « دختر خردسالی که تازه به مدرسه وارد شده گفتگو کند و هم با پیرزن ۹۰ ساله‌ای که در خانه سالمندان دوران سخت زندگی خود را سپری می‌کند، » هم کلام شود. خبرنگار این مهارت ارتباط کلامی و غیر کلامی را باید بیاموزد در غیر اینصورت مصاحبه‌های مضحکی به دست خواهد داد.
5 ـ آشنایی با«نگارش و تنظیم خبر، » خبرنگار را در نوشتن متن خبر یا مخابره آن موفق می‌کند. امروزه خبرگزاری ها و رسانه‌ها و بخش‌های ممتاز خبری به کلمات و واژه‌ها و عبارت‌های خبری بسیار توجه دارند. بار روانی برخی از کلمات تأثیر ویژه دارند. نگارش درست و بدون غلط و رعایت زبان معیار و ایجاز در جمله‌بندی مهارتی است که خبرنگار باید با آن آشنا باشد. همراهی و هماهنگی کلمات و تصاویر، نگارش خبر را دقیق تر می‌کند. رعایت سه کلمه برای هر ثانیه تصویر و انتخاب بهترین و مؤثرترین کلمه به تصاویر خبری جذابیت می‌بخشد. تنظیم خبر نیز اولویت بندی مفاهیم خبری براساس اهمیت هر مفهوم است که خبرنگار در این زمینه بخشی از کار را برعهده دارد.
6 ـ بیان مناسب، داشتن سلامت تارهای صوتی و صدای مناسب و لحن خبری و غیر مصنوعی از دیگر ویژگیهای خبرنگار است. « تنفس درست، جنس صدا و استفاده درست از صدا و انتخاب لحن مناسب برای بیان، » از مهارت‌های خبرنگاران آموزش دیده‌است. برخی از خبرنگاران صدای خبری مستقلی دارند که مخاطبان به آن صدا و شیوه بیان علاقه‌مند هستند. خبرنگار برای دستیابی به بیان نافذ خبری باید جدی باشد و تلاش کند.
7 ـ چیرگی بر احساسات: خبرنگاران موفق رسانه‌های بزرگ در گزارش‌های خبری تسلیم احساسات خود نمی‌شوند. همدردی و همدلی با مخاطب با احساساتی شدن متفاوت است. فراموش نشود که حضور خبرنگار در صحنه خبر برای عینیت بخشیدن به خبر است؛ نه تحریک احساسات. مردم نیازی به دیدن صحنه‌های احساس خبرنگار ندارند؛ آنچه آنها می‌خواهند دقت، صحت و جامعیت خبر در اسرع وقت است.
8 ـ بداهه گویی، مهارت ممتاز گفتاری است که خبرنگار بر اثر مطالعات و تمرین‌های بیانی به آن می‌رسد. گاهی لازم است خبرنگار از متن آماده‌ای که تهیه کرده‌است جدا شود و از خود چیزی بگوید. این لحظات غافلگیر کننده که کم نیستند، مهارت زبانی خبرنگار برخی اوقات عجز او را آشکار می‌کنند. خبرنگار باید برای این گونه صحنه‌ها آماده باشد.
مهارت های اخلاقی خبرنگار :
1 ـ صداقت و راستگویی :
خبرنگار که وظیفه اطلاع رسانی به مردم را به عهده دارد، در حقیقت نماینده مخاطبان در صحنه رویدادهای جامعه است. او باید با مردم صادق و راستگو باشد و هر رویدادی را آن طور که هست، ببیند و بکوشد آن را همان طور بیان کند. خبرنگار و رسانه ای که با مردم صادق باشد، مردم او را باور خواهند کرد و حرف و سخن آن رسانه برای مخاطبش حجت خواهد شد؛ چیزی که آرزوی رسانه هاست. همچنین رسانه بی اعتبار به مرور زمان مخاطبان خود را از دست می دهد.
2 ـ شجاعت :
شجاعت از صفاتی است که معمولا برای یک خبرنگار موفق برشمرده می شود. کسی که از صاحبان قدرت و ثروت هراس داشته باشد هرگز نمی تواند خبرنگار خوبی باشد. خبرنگار شجاع برای اطلاع رسانی و انعکاس مشکلات و واقعیت های جامعه از کسی ترس و بیم ندارد. کنجکاوی هم از دیگر ویژگی های لازم برای خبرنگار است به گونه ای که اگر ذهن فرد، پرسشگر و کنجکاو نباشد یا به دنبال چراها و چگونه ها نگردد، او هرگز قابلیت خبرنگار شدن را ندارد. خبرنگار وقتی با مقامات، شرکت ها و مسئولان سر و کار دارد باید نسبت به گفته های آنان درجه بالایی از شک و تردید داشته باشد. او باید به شک‌های خود اعتماد کند و از طرح پرسش‌های مختلف نهراسد.منابع اغلب دوست دارند اطلاعاتی بدهند که به نفع خودشان باشد. در عین حال خبرنگار باید مراقب باشد که این شک و تردید تبدیل به بدگمانی نشود.
3 ـ رفتار و روابط اجتماعی مناسب :
خبرنگار لازم است از صفات صمیمیت، متانت، صبوری، حسن نیت، مسئولیت پذیری و از همه بالاتر رازداری و معتمد بودن برخوردار باشد.او باید در برابر اعمالش مسئول و پاسخگو باشد. همچنین خبرنگار باید ظاهری آراسته، مرتب و رفتاری توام با ادب و نزاکت داشته باشد. مجموعه این ویژگی ها به او کمک می کند تا بتواند برای سهولت کار ارتباط خوبی با حوزه های فعالیت خود برقرار کند.
خبرنگار باید با احترام گذاشتن به استقلال و حاکمیت ملی، نظم و امنیت عمومی و منافع ملی، از اصول و شرافت حرفه ای خویش تبعیت کند و همچنین به اصول دینی و اعتقادات مذهبی، آداب و سنن قومی و ملی، اخلاق حسنه و عفت عمومی احترام گذارد.
4 ـ وظیفه شناسی، رعایت انصاف و بی طرفی :
خبرنگار باید تلاش کند که با رعایت انصاف در تهیه خبر، از طرفی جانبداری نکند. اگر خبرنگار یا رسانه ای در اخبار خود به نوعی بی طرفی را نقض کند، اعتماد مخاطبان از او سلب می شود. خبرنگار لازم است صرف نظر از تعلق سیاسی، مذهبی و حتی تعلق اقتصادی رسانه‌ای که در آن کار می‌کند، در کار حرفه‌ای خود تا آنجا که می‌تواند مستقل باشدو حداقل حمایتش از یک جریان یا فرد نباید به قیمت کتمان حقیقت باشد. انتقال دقیق اسناد و گفته‌ها و تصویرها از ویژگیهای خبرنگار حرفه‌ای است.
خبرنگار باید نظرات شخصی و تعصب را کنار گذارد و به وظیفه خود درقبال جامعه عمل کند. رسالت خبرنگار،آگاه کردن جامعه است، نه آن که مردم را به حمایت ازشخص یا گروهی خاص تشویق کند. خبرنگار وظیفه شناس تلاش می کنداز همه افراد و یاطرف های مرتبط با یک موضوع، اطلاعات درست و کامل ارائه دهد، به منافع عمومی بیندیشد و قضاوت و تصمیم گیری را به مخاطبان اجازه واگذار کند.
5 ـ رعایت حریم خصوصی :
احترام به حیثیت شخصی و حریم خصوصی افراد، خودداری از توهین، تهمت و افترا به اشخاص و تلاش در حفظ سلامت و آرامش روانی جامعه از وظایف خبرنگاران است.اخلاق حرفه‌ای حکم می‌کند که حریم خصوصی افراد حفظ شود. هر فرد حق دارد شأن زندگی خصوصی و خانوادگی، خانه، سلامت و روابط خود با دیگران را حفظ کند. هر خبرنگاری اگر بدون رضایت فردی، به حریم زندگی خصوصی او تجاوز کند، بر اساس قانون باید پاسخگو باشد.
6 ـ حفظ منابع اطلاعات :
از دیگر وظایف اخلاقی روزنامه‌نگار، حفظ منابع اطلاعات محرمانه است . خبرنگاران از لحاظ اخلاقی، باید منابع محرمانه اطلاعات خود را فاش نکنند.خبرنگار موظف است اسرار حرفه ای خود را حفظ کند و از افشای اطلاعات و اخباری که بطور محرمانه به دست می آورد جز مواردی که با حکم دادگاه مشخص می شود، خودداری کند.
7 ـ امانتداری :
خبرنگار حرفه‌ای با رعایت اصل امانتداری،اطلاعات شخصی افراد را بدون رضایت ایشان در رسانه ها منتشر نمی کند و همچنین این اطلاعات را بدون اجازه در اختیار فرد دیگر قرار نمی دهد.
امانتداری در جنبه های دیگر کاری خبرنگار نیز لازم است رعایت شود مثلا خبرنگاران در صورت استفاده از اخبار دیگر رسانه ها در مطالب خبری خود باید امانتدار بوده و مطلب را به نقل از همان رسانه ها ذکر کنند. در واقع خبرنگار حرفه‌ای متن دیگران را به نام خود منتشر نمی کند و به عبارت دیگر دست به سرقت ادبی نمی زند.
8 ـ استقامت و پشتکار :
به دست آوردن اخبار و اطلاعات، اغلب دشواری های خاص خود را دارد و یک خبرنگار، سختی دوندگی های مستمر برای کسب خبر، پشت درهای بسته ماندن و رنج و مشقت مخالفت های پنهان و آشکار منابع خبری را به جان می خرد و به سادگی تسلیم نمی شود.
در جمع بندی ؛ باید گفت گاه رعایت نکردن مهارت های حرفه ای و اخلاقی، سبب می شود که مردم نتوانند به خبرهای ما اعتماد کنند. برخی از این عوامل عبارت است از: صداقت نداشتن در فرآیند انتشار خبر، تناقض گویی، مبالغه و اغراق در فرآیند انتشار خبر، تحریف خبر، سانسور خبر، موثّق نبودن خبر، عینی و واقعی نبودن خبر، بی طرف نبودن در انتشار اخبار و جذابیت نداشتن نوع خبرنویسی.
