نگاره هایی در پیاده رو

به قلم: علی طالبی (کارشناس ارشد گرافیک)

این امری بدیهی است که در زیباسازی فضای شهری از نمادها و نشانه های تاریخی و ملی استفاده شود. عناصر و المان های موثر در چشم انداز خیابان ها، میدان ها، ستون ها و آب نماها باید به گونه طراحی و اجرا شوند که درفرایند دیزاین شهری، گذشته ی پنهان شهر ردیابی و یادآوری شود.

هرچقدر نمادها و نشانه های تاریخی در شهر هویدا و معلوم باشد، شناسایی و درک هویت شهر بوسیله ی رهگذران و توریست ها راحت تر است. در یک پلان دیگر انتقال داده ها از نسلی به نسلی دیگر سریعتر صورت می گیرد. در واقع هرچقدر عظمت تاریخی و فرهنگی یک شهر در ساختارهای امروزی آن روشن تر باشد، میراث ماندگارتری برای نسل های آتی است.

یادآوری تاریخ در فضای شهر بر عهده ی نهادهای مسئول است. از شهرداری ها تا سازمان های میراث فرهنگی و شبکه های اجتماعی علاقمند، در این امر سهیم هستند. یکی از راه های نشان دادن این هویت، استفاده از موتیف های کهن است. کاری که شهرداری مدتی است آن را در کف پوش های پیاده روها به کار گرفته است.

در اقدام شهرداری، طرحی شبیه به نقش و نگار سرباز و گل نیلوفر هخامنشی، بر روی کف پوش پیاده رو در نظر گرفته شده است.(تصویر 0)

در این جا ضمن تقدیر از مجموعه ی شهرداری برای ترمیم بافت فرسوده و توجه به گرافیک دیزاینِ شهری و همچنین تقدیر از حساسیت و واکنش دوستداران میراث فرهنگی چند نکته را یادآوری می کنم:

1 ـ موتیف مورد نظر، ساختاری واقع گرا(رئالیستی) و حتی نمادین(کمینه گرا) ندارد و بیشتر یک نگاره ی تزئینی است تا مصداقی از یک کارکتر واقعی.( تصویر 1)

معمولا این نگاره ها بر روی کاشی ها در جایی بیرون از شهر شوش طراحی و تولید می شوند و طراحی این نوع کارها ترکیبی ناشیانه و غیر حرفه ای از چندین نگاره است. باید بپذیریم که نگاره ی مورد نظر، با هیچ کدام از سربازان هخامنشی اصیل در حجاری های تخت جمشید و یا آجر لعابدارهای شوش و هیچ جای دیگر شباهتی ندارد و حاصل برداشت ذهنی طراحان مبتدی کارگاه های کاشی سازی است. . اگر به طرح اصلی سرباز هخامنشی نظری دیگر بیندازیم، تفاوت بیشتر نمایان می شود. (تصویر 2)

این گونه طرح ها بخاطر ماهیت شکلیِ خود، بصورت انبوه در کاغذ دیواری ها، کاغذ کادوها، سفره ها، جاکلیدی ها و بسیاری اشیاء تزئینی بکار گرفته می شود. بنابر این کاربرد آن بعنوان کف پوش نیز معمول است، زیرا در چرخه ی گرافیک، عنصر تکثیر و تولید انبوه، هیبتِ نسخه ی اصیل را از بین می برد.

2 ـ در سطح شهر در دو جای دیگر نقش سربازان بکار رفته است. الف: ورودی شهر از پل هوایی. ب: نقاشی سربازان روی دیواره ی هتل آپادانا. طرح بکار رفته در این دو مکان برداشتی واضح تر از نسخه ی اصل است(تصویر 3)

3 ـ هنوز کاربرد نمادهای کهن در شهر، بسیار ضعیف است. از آن همه نقش و نگار بر پیکرِ امروزی شهر نشان چندانی نیست. کافیست کتابِ کهن سفالینه ها را ورق بزنیم، چشمِ زیبا بین از دیدن خلاقیت هنرمندان و صنعتگرانِ سرزمین شوش دچار شگفتی می شود. به راستی که شوش امروزی در حد و اندازه های گرافیک شوش قدیم نیست.

4 ـ شایسته است شهرداری برای طراحی پروژه های آتی به آلبوم سفالینه های شوش عیلام رجوع کند؛ شاید این بار نقش ها و موتیف ها از زیر پای عابران پیاده بیرون بیایند و در میدان ها و روی دیوارها بایستند.

5 ـ این گونه تلاش ها نباید باعث دلسردی و تنش در بین متولیان نظام شهری و نهادهای دوستدار میراث فرهنگی گردد به همین دلیل وجود یک کارگروه تخصصی متشکل از طراحان و تاریخدانان جهت مشاوره و ساماندهی پروژه هایی از این دست ضروری است.

6 ـ قبل از شهردار کنونی، در چند سال گذشته، همین موتیف روی کف پوش پیاده رو مقابل موزه بکار رفته است.( تصویر4)