به قلم ـ عباس کرم الهی
شاید خیلی ها که هنوز وارد دنیای بازیگری نشده اند ، فکر می کنند بازیگری خیلی آسان است و آنهایی هم که اصلا تمایلی به بازیگری نداشته باشند این کار را بسیارسخت و دشوار بدانند اما باید گفت اگر عشق به کار باشد بازیگری را هر فکر روزانه در زندگی خود مرور می کند و برای کسی که اصلا عشق به بازیگری نداشته باشد هرچه هم به او آموزش داده شود نمی پذیرد که در زندگی بارها و بارها بازی کرده ولی خود نمی داند .
برای کسی که علاقه دارد اما هنوز وارد دنیای بازیگری نداشته است ممکن است این سئوالات در ذهنش خطوط کند « چطور بازیگر شویم؟ با کدام گروه شروع کنیم؟ چند ماه طول می کشد تا بازیگر شوم ؟ آیا اگر بازیگر شوم این حرفه فایده ای دارد یا نه ؟ » و بسیاری از سئوالاتی که هر علاقمندی به بازیگری در ابتدای راه آموزش بازیگری از خود می پرسد.
من که از سال 1360 وتذد دنیای بازیگری شده ام و اکنون که 42 سال از آن زمان می گذرد هنوز در سن تئاتر که مقام معظم رهبری آن را بالاتر از منبر می داند ماندگار مانده ام خطاب به عزیزانی که به تازگی می خواهند وارد این حرفه شوند نکاتی را می گویم که اگر این فاکتورها را نتوانند رعایت کنند بهتر است که وارد این حرفه نشوند نه خود را اذیت کنند ، نه کارگردان را و نه بازیگران و عوامل اجرایی یک نمایش را . ولی بدانید که بازیگری جادوی فریبنده تمام عیار رشته‌های هنری ست، ما در این نکته ی آموزشی در آستانه ی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان سعی دارم به صورت مختصر در بخش‌هایی مختلف در مورد «هنر ششم» با شما نکاتی را در میان بگذارم . همواره بازیگری یکی از پر طرفدارترین حوزه‌های هنری رشته‌های «هنرهای نمایشی» بوده ، هست و خواهد بود . به عنوان مثال در مورد بازیگری می توان گفت که« یک رویای پر زرق و برق است که بسیاری از افراد آرزوی رسیدن به آن را دارند، رشته‌ای از هنر که با تلفیق ذوق و استعداد و دیگر علوم، جادویی را در چشم بیننده خلق می‌کند.» همینطور در مورد کارگردانی که می تواند شکل دهنده یک اثر هنری بی‌نظیر باشد.
اما قبل از آن حالا که گفتم تئاتر هنر ششم است شاید کنجاو باشید که جایگاه سایر هنرها را هم بدانید که در یک جمله برای شما به آنها اشاره می کنم : 1 ـ هنر موسیقی« ترکیب صدا و سکوت، زیر و بم، ریتم و کلام»2 ـ حرکات نمایشی « انواع رقص، شعبده‌بازی و تردستی، آوازخوانی، نمایش‌های سیرک (بندبازی، معرکه گیری، کار با حیوانات و نمایش‌های پهلوانی)» را در برمی گیرد 3 ـ هنرهای ترسیمی« نقاشی، خوشنویسی، طراحی، عکاسی، گرافیک، طراحی صنعتی، معماری و طراحی داخلی » 4 ـ هنرهای تجسمی« مجسمه‌سازی، طراحی، طراحی محصول، چاپ دستی ، سرامیک، صنایع دستی ، معماری و.... 5 ـ ادبیات « شعر ، نویسندگی، شعر، داستان و قصه ، خاطره نویسی ، سفرنامه و....» 6 ـ هنرهای نمایشی « تئاتر ، اپرا، (اجرای زنده و عروسکی)، پرده خوانی ، نقالی ، شاهنامه خوانی ، تعزیه خوانی 7 ـ سینما «تلفیق صنعت، فن و تکنیک»
اکنون که هفت هنر را به طور اختصار شناختید ، از این به بعد وارد دنیای بازیگری می شوم که اولین فاکتور ضروری و مورد نیاز « عشق و علاقه » است ـ دومین فاکتور اساسی « استعداد» است که عشق به تنهایی کسی را به بازیگری نمی رساند مثلا اگر بخواهیم به یک مهاجم در فوتبال اشاره کنیم اگر شم گلزنی نداشته باشد ، هیچ تیم و سرمربی در دنیا از وجود مهاجمینی که شم گلزنی نداشته باشند استفاده نمی کند ، بازیگر هم اگر استعداد نهفته خود را چه خودش و یا کارگردانش نتواند شکوفا کند کارگردان از وجود او به عنوان بازیگر استفاده نخواهد کرد . سومین فاکتور مهم و اساسی « وقت شناسی و نظم و انضباط» است کسی که وارد یک نمایش به عنوان بازیگر می شود می بایست پایبند قوانین و مقررات کارگردان باشد مثلا اگر کارگردان می گوید « روزهای زوج هفته از ساعت 20:30 الی 22:30 تمرین است » بازیگر حداقل باید 15 دقیقته جلوتر در محل تمرین حضور داشته باشد که به وقت تمرین خسارت و آسیبی وارد نشود در غیر این صورت بازیگری که این فاکتور را رعایت نکند نزد کارگردان یک بازیگری بی نظم تلقی می گردد .
چهارمین فاکتور « رعایت سکوت مطلق در تمرین و اجرا» است بازیگری که در حین تمرین با تلفن همراه خود ور بروند ، با بغل دستی خود صحبت کند و مرتب از محل تمرین به بیرون رود » هم خودش در فضای نمایش قرار نمی گیرد و هم دیگران را از فضای نمایش خارج می کند ، پنجمین فاکتور « شخصیت شناسی» است بعد از دو یا نهایتا سه جلسه تمرین یک بازیگر باید شخصیت نمایشی خود را بشناسد و بداند که آیا باید زیر صحبت کند یا بم ، با ریتم تند صحبت کند یا کند ، مهربان باشد یا عصبی ، غمگین باشد یا شاد و خلاصه بداند که شخصیتی که قرار است بازی کند در چه شرایطی قرار دارد ؛ بیمار است؟ مجروح است ؟ فقیر و تهی دست است ؟ نیاز به محبت دارد ؟ سرمایه دار است؟ مدیر عامل است؟ سرباز یا رزمنده است ؟ و در چه شرایط زمانی زندگی می کند ، جنگ است ؟ صلح است ؟ زمستان است یا تابستان ؟ ششمین فاکتور که باید یک بازیگر داشته باشد « روحیه ی نقد پذیری است » در بعضی از شرایط نیاز است یک بازیگر لهجه داشته باشد مثل « ننه یوسف» در نمایش حماسه ی 8 مهر 59 که می بایست ته لهجه عربی داشته باشد یا بازیگری که نقش غلامعلی را بازی می کند باید با گویش دزفولی حرف بزنددر حالی که بازیگرانی که نقش « دکتر ، پرستار ، علی ، مصطفی و... » باید حتما با زبان فارسی عامیانه دیالوگ ها را رد و بدل کنند و اگر دیالوگ ها را درست ادعا نکنند و یا زمانی که باید بگریند به جای آن بخندمد و توسط کارگردان مورد نقد قرار گیرند باید اشتباه خود را بپذیرند و تلاش کنند که آن نقاط ضهف را بر طرف کنند ، هفتمین فاکتور مورد نیاز یک بازیگر موفق « استفاده از خلاقیت» است ، تئاتر زنده و نفس به نفس با تماشاگر اجرا می شود و جای خطا و اشتباه کردن نیست و اگر بازیگری در یک دیالوگ گیر کرد یا فراموش نمود که چه باید بگوید بازیگر دیگر باید خلاقیت داشته باشد که حرفه ای دیالوک آن بازیگر را به یادش بیاورد بدون آنکه تماشاگر متوجه شود ، هشتمین فاکتور که بازیگران باید به آن توجه داشته باشند « حفظ کردن متن » است یک بازیگر حتی اگر نقش اول را داشته باشد و دیالوگ های زیادی را باید رد و بدل کند می بایست در کمتر از چهار هفته دیالوگ های خود را کاملا حفظ کرده باشد و بعد از آن اسیر نمایشنامه نباشد تا کارگردان بتواند روان خوانی و میزان سن را آغاز نماید .
هشت فاکتوری که گفته شد مبتدی ترین مواردی است که باید یک بازیگر به آنها نهایت توجه و دقت را داشته باشد . و علاوه بر آن بازیگران باید بدانند که بازیگر هستند و در اختیار کارگردان و نباید هر کسی بیه سلیقه ی خود هر طوری که دوست دارد حرف بزند و یا در کار دیگر بازیگران دخالت کند ، چنین بازیگری می تواند پس از گذشت حداقل چهار نمایش بازیگر مورد اعتقادی برای کارگردان باشد .
