تهیه و تنظیم ـ عباس کرم الهی
روز یکشنبه 3 اردیبهشت 1396 ساعت 9:15 صبح همایش علمی کردن کشاورزی با محوریت « کشاورزی حفاظتی » ، به همت کانون بسیج مهندسین کشاورزی و اداره ی منابع طبیعی در سالن امور تربیتی شهرستان شوش برگزار شد .
به گزارش شوش نیوز ؛ مهندس علیرضا ملک زاده مدیر جهاد کشاورزی شهرستان شوش ضمن عرض خیر مقدم به مهندس محمد اسماعیل اسدی ، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان و پژوهشگر « آب ، خاک ، گیاه و کشاورزی حفاظتی » و مسئولین و کشاورزان حاضر در همایش عنوان نمود : موضوع هملایش در خصوص خاک ورزی حفاظتی است ، افراد مختلفی در شهرستان معمولا در طول سال زراعی حضور پیدا می کنند که برخی از آنها اساتید دانشگاه هستند و عده ای نیز محقق و پژوهشگرند که آذرماه 1393 در همین راستا پروفسور کن سایری بودیم و بالاخره سایر دوستانی که از اقصی نقاط کشور به این شهرستان آمدند و در خصوص وضعیت «چگونه کشت کردن ، چگونه آماده کردن زمین» مطالبی را مطرح کرده که مثمر ثمر بوده و امروز هم قرار است از بیانات مهندس محمد اسماعیل اسدی بهره مند شویم .
ملک زاده استفاده از علم و فناوری و تکنولوژی در کشاورزی حفاظتی را امری ضروری دانست و خاطر نشان نمود : اگر با استفاده از پیشرفت علم و فناوری و رعایت منابع پایه شامل « آب ، خاک و محیط زیست » بتوانیم به کشت و تولید پایداری برسیم باید به کشاورزی حفاظتی تأکید نمود .
وی افزود : اگر از اکثر کشاورزان پرسیده شود که خواسته ی شما در بخش کشاورزی چیست ؟اولین موردی که مطرح می شود یا کشت چغندر است و یا خیلی علمی تر می گویند قصد اریم تناویب زراعی داشته باشیم .
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان شوش در ادامه تاصریح نمود : 75 درصد از کل سطح زیر کشت ما به گندم اختصاص دارد که هرساله در همین سطح یا 80 درصد کشت ها ی زراعی پائیزه ی به گندم اختصاص دارد و کشت تابستانه هم بعه ذرت اختصاص می یابد و در مجموع یک چرخه ای هست که پشت سر هم گندم و ذرت جای خود را عوض می کنند و همین کار باعث شده یا زمین های ما فقیر و بی جان می شوند و یا آن تولید و برداشت سال های اولیه را ندارند و افزایش عملکردی قطعنا نخواهیم داشت و از طرفی کشاورزان ما دچار یک سری مسائل و مشکلاتی نظیر : « علف های هرزی که این روزها خیلی مقام شده اند و با هیچ سمی هم قابل کنترول نیستند . » وقتی هم که این مسئله را می شنویم که می خواهیم کشت چغندر را انجام دهیم یا تناوب زراعی انجام دهیم این می شود« یکی از اصول سه گانه ی بحث خاک ورزی حفاظتی »و یا به عبارتی تناوب زراعی و این می تواند نقش بسیار مهمی در از بین بردن علف های هرز داشته باشد و در بحث سموم واضح تر بگویم قوی ترین سهم ، علفکش اتللو Othello است ولی وقتی که ما استفاده می کنیم ، از یک طرف به گندم ما شوک وازرد می کند و از طرفی دیگر برداشت را به عقب می اندازد و هم چنین شاید مقداری علف هرز را از بین ببرد ولی در حال حاضر همین علف های هرز بلند تر از گندم در مزارع شده اند . لذا با سم خالی نمی توانیم علف های هرز را کنترل کنیم ؛ حمتا تناوب زارعی را می بایست در دستور کار خود قرار دهیم و آن را رعایت کنیم .
مهندس ملک زاده سپس به حفظ بقایای بعداز هر برداشت به عنوان دومین فاکتور ضروری اشاره کرد و خاطر نشان نمود : در سطح جهان در این زمینه کارهای اساسی بلند مدتی انجام می دهند و نتیجه ی خوبی هم به دست آورده اند و چون قرار است مهندس اسدی در این مورد به جزئیات بپردازد بیشتر صحبت نمی کنم اما حفظ ساختار و فیزیک خاک سومین فاکتور اساسی خاک ورزی حفاظتی می باشد که به اختصار در مورد آن توضیحاتی را ارائه می دهم که تاکنون کمتر به آن اشاره شده است .
وی افزود : بیش از 10 سال است که در شهرستان شوش در خصوص خاک ورزی فعالیت داریم و خوشبختانه یا به دلیل شرایط اقلیمی و یا فرهنگ ، شعور ، فهم و درک بالای کشاورزان منطقه به خاطر تجاربی که کسب نموده اند باعث شده کعه روز به روز این سطح در حال افزایش است به گونه ای که در شهرستان در حال حاضر نزدیک به 22 دستگاه کشت مستقیم که به جرأت می توان گفت که در بعضی از استان هاشاید ده/10 دستگاه هم وجود نداشته باشد در حالی که فقط در شوش 22 دستگاه وجود می باشد ، بیش از 10 هزار هکتار سالانه بی خاک ورزی کار می کنیم و بیش از سه برابر آن کم خاک ورزی کار کرده ایم ، این نوع فعالیت رضایت بخش است و امسال هم برای اول بار کشت بر روی پشته ی دائم « دنیا هم به این سمت و سو در حال حرکت است » صورت گرفته که هم مورد پسند و رضایت کارشناسان اعزامی قرار گرفته و هم کشاورزان از این نوع کشت ابراز رضایت و خرسندی خود را اعلام کرده اند و نتایج نهایی آن در جلسات بعدی تشریح خواهد شد .
ملک زاده هم چنین افزود : وقتی که کشاورزان این نوع کشت را انجام دادند ، عده ای که با این نوع کشت آشنایی نداشتند کشاورزان را در ابتدای کار مورد تمسخر قرار می دادند که چرا با این کار با رزق و روزی خودتان بازی می کنید ؟چون کاری که انجام می شود می بایست از دیدگاه های مختلف به آن پرداخت ؛ « یکی از این بحث ها ، میزان صرفه جویی استفاده از بذر است که دیگر نیاز به استفاده از 300 کیلو بذر نباشد و حداکثر این میزان به 120 کیلوگرم کاهش می یابد ؛ روی پشته سه تا ردیف استفاده می شود و این برای کشت بعدی که اگر ذرت باشد یا هر محصول دیگری باز کشت روی این پشته صورت می گیرد .» الیبته این را هم اضافه کنم که جا انداختن این نوع کشت و در مجموع کشاورزی حفاظتی نیاز به بستر سازی مناسب تری دارد و یک سری ادوات مورد نیاز را می طلبد که ما در حال حاضر 3300 دستگاه تراکتور داریم ولی 22 دستگاهی که به آنها اشاره شد که نوتین و یا به عبارتی کشت مستقیم هستند این 3300 دستگاه تراکتور قادر به جابه جایی آنها نیستند چون می بایست حداقل بالای 150 اسب بخار توان داشته باشند ؛ لذا در این موضوع درخواست ما این است که می بایست به سمت و سویی رفت که دستگاه هایی مناسب با منطقه و بومی استان خوزستان و شهرستان شوش طراحی شود ، در حال حاضر دستگاهی که از گفتن اسم آن خود داری می کنم نزدیک به 160 میلیون تومان پول آن است و 200 میلیون تومان هم قیمت تراکتور است و در مجموع کشاورز اگر بخواهد از این نوع دستگاه استفاده کند می بایست 360 میلیون تومان هزینه کند ، بی شک تأمین این هزینه برای خیلی از کشاورزان منطقه مقدور نیست ، اگر به عنوان یک برنامه ی بلند مدت می خواهیم به آن نگاه کنیم می بایست یک سری « وسایل ، ادوات و لوازم » و هم چنین بستر فراهم شود تا بتوانیم کشاورزان را به این سمت و سو هدایت کنیم . و در سطح دنیا هم به این شکل نیست که کشاورزان حتما با استفاده از فلان دستگاه از کشاورزی خود محافظت کنند .
محمد اسماعیل اسدی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی استان گلستان ضمن تعریف «کشاورزی حفاظتی»، آن را به عنوان روشی مطلوب برای صرفه جویی در مصرف « آب، سوخت و کاهش هزینه های استهلاک ماشین آلات کشاورزی دانست و عنوان نمود : خاک ورزی حفاضتی به مجموعه ای از تکنیک ها شامل « نگهداری بقایای گیاهی در سطح خاک، تناوب زراعی، کاربرد کود سبز، کنترل عبور و مرور وسائل و ماشینهای کشاورزی و استفاده از بستر ها یا پشته های عریض » گفته می شود. وقتی ترکیبی از این تکنیک ها به کار برده می شود صرفه جویی در وقت و انرژی و تقویت منابع آب و خاک را سبب می شود.
وی افزود : حفظ پوشش گیاهی روی سطح خاک، ساده ترین روش کنترل فرسایش آبی و بادی است. با مدیریت صحیح، بقایای گیاهی بیشتری روی سطح نگه داشته می شود، این امر موجب کاهش رواناب، تلفات رسوبی و آلودگی هوا شده و سطح خاک را در برابر فرسایش بادی محافظت می کند. عملیات خاک ورزی حفاظتی، به خاطر افزایش رطوبت ذخیره شده در خاک که تقریباً همیشه بحرانی ترین عامل در تولید محصولات است قابلیت افزایش عملکرد محصولات را نیز داراست. نگهداری بخشی از بقایای گیاهی در سطح خاک مشخصه ای است که خاک ورزی حفاظتی را از روش های سنتی و متداول متمایز می کند و همه ی سیستم های خاک ورزی حفاظتی حداقل مقدار معینی از پوشش بقایای گیاهی (حداقل 30 درصد بقایای) را در سطح مزرعه شامل می شود.
اسدی رسیدن به اسین هدف را در سه محور خلاصه کرد و اظهار داشت : سه اصل مهم در خاک ورزی وجود دارد ؛ « 1 ـ حداقل کردن خاک جابجا شده حین عملیات خاک ورزی 2 ـ پوشش دائمی خاک با مواد ارگانیک 3 ـ تناوب زراعی » البته طی بررسی های انجام شده انتخاب سیستم خاک ورزی در هر منطقه با توجه به عوامل آن منطقه بستگی دارد « نوع کشت ـ میزان بقایا ـ شرایط اقلیمی ـ شرایط خاک ـ عوارض زمین ـ تناوب زراعی ـ ادوات و ماشینهای دردسترس و نهاده های قوی تر و تاثیر گذارتر » از عواملی است که در هر منطقه متغییر است .
این پژوهشگر « آب ، خاک ، گیاه و کشاورزی حفاظتی» سپس به مزایای عملیات کشاورزی حفاظتی اشاره کرد و تصریح نمود : « حفظ بقایای گیاهی ـ افزایش مقدار مواد آلی خاک ـ جلوگیری از فرسایش در اراضی دیم ـ نگهداری رطوبت خاک ـ از بین بردن علفهای هرز ـ کاهش هزینه ها ـ کاهش مصرف سوخت ـ حفظ رطوبت خاک و احیاء اراضی کم بازده » نه/9 مود از مزایای کشاورزی محافظتی است که برای هر کدام از این فاکتورها نیاز به برگزاری کلاس های آموزشی در سطح شهر و روستا می باشد .
مهندس اسدی سپس به جزئیات حفظ بقایای گیاهی اشاره کرد و گفت : نگهداری بخشی از بقایای گیاهی در سطح خاک مشخصه ای است که خاک ورزی حفاظتی را از روش سنتی و مرسوم متمایز می کند و هدف از این کار حفظ حداقل 30 درصد بقایای گیاهی محصول سال قبل می باشد، که این عمل معمولاً با گاوه آهن برگرداندار بدست نمی آید و نیاز به ادوات خاص و جدید می باشد که متداولترین ادوات در این زمینه گاوه آهن قلمه ای و یا ادوات جدید ماند گاوه آهن مرکب و چیزل پکر و ... می باشد.
وی به افزایش مواد آلی خاک اشاره کرد و خاطر نشان نمود : اصولاً خاکهای زراعی باید حداقل دارای 2 درصد مواد آلی باشد ولی نتایج آزمایشات نشان می دهد که مقدار این مواد در خاک های استان اردبیل کمتر از نصف این مقدار است. مواد آلی از محل افزودن کود حیوانی در مزرعه، حفظ بقایای گیاهی سال قبل و همچنین خرد کردن ساقه ها و شاخ و برگ خشن محصول سال قبل تامین می شود. استفاده از کود پاش دامی در مزرعه باعث افزایش مواد آلی خاک می شود.
عضو هیئت علمی بخش تحقیات فنی و مهندسی کشاورزی استان گلستان در خصوص صرفه جویی از مصرف آب در زمین های کشاورزی اظهار داشت : دوات و ماشین آلات خاک ورزی حفاظتی طوری به گونه ای طراحی شده اند که ضمن انجام عملیات تهیه زمین طوری عمل می نماید که حداکثر نزولات آسمانی در خاک نفوذ نماید و از طرف دیگر چون حفظ بقایای گیاهی از اهداف مهم خاک ورزی حفاظتی است لذا وجود این بقایا از فشردگی خاک جلوگیری کرده و نفوذ آب به داخل خاک را سهل می نماید. همچنین این دستگاهها از زیرو رو شدن خاک و از دست رفتن رطوبت زیرین جلوگیری می کند.
کاهش مصرف سوخت از دیگاه مهندس اسدی یکی دیگر از مزایای کشاورزی حفاظتی است که در این خصوص بیان نمود : انرژی سوخت یکی از نعمت های بزرگ خداوند متعال است که به ملت بزرگ ایران اعطا فرموده ولی همین نعمت در اغلب اوقات موجب ناشکری و کفران نعمت می شوند و بعضاً آمار های بسیار تکان دهنده ای از مصرف سوخت در ایران با کشور های دیگر ارائه می نمایند که موضوع استفاده بهینه از سوخت را بیشتر متجلی می کند. شاید بخش کشاورزی یکی از بزرگترین مصرف کنندگان سوخت بحساب آید ولی با کمی دقت متوجه می شویم که در این بخش نیز عمق فاجعه مصرف بی رویه چقدر عمیق است.در بخش کشاورزی هم فرسودگی و پایین بودن عمر مفید ماشین آلات باعث مصرف سوخت شده و هم تعدد عملیاتی زراعی در یک هکتار باعث شده تا مصرف سوخت بالا رود و هم این به علت ارزان بودن قیمت سوخت باعث شده تفکر صرفع جویی به ذهن کشاورز خطور ننماید. در بحث خاک ورزی حفاظتی نظر به این که اصل هدف بر این استوار است تا عملیات غیر ضرور حذف و مابفی عملیات تا حد امکان با همدیگر ادغام گردند و همچنین اغلب ادوات خاک ورزی حفاظتی طوری طراحی شده اند که نیازی به انرژی زیادی ندارند لذا تراکتور در حالت سبک عملیات زراعی را انجام می دهد و در واقع در مصرف سوخت صرفه جویی می شود.دستگاه گاوه آهن با انجام چند عملیات زراعی به طور همزمان باعث کاهش مصرف سوخت می گردد. البته این را هم در این بخش اشاره کنم که علاوه بر کاهش مصرف سوخت ، به کاهش هزینه ها هم می بایست اشاره کنم ؛ در بحث خاک ورزی حفاظتی معمولاً چند عملیات در یک عمل ادغام و یا عملیات غیر ضرور حذف می شوند که با حذف و ادغام عملیات در هزینه ها، وقت، سوخت و استهلاک تراکتور و ادوات صرفه جویی می شود و راندمان عملیات بالا می رود.
وی در بخش بعدی سخنان خود به عوارض خطرناک سوزاندن کاه و کلش بعد از هر برداشت اشاره کرد و خاطر نشان نمود : سوزاندن کاه و کلش علاوه برایجاد آلودگی‌های شدید زیست محیطی، سبب می‌شود که بخشی از سرمایه‌های کشور دود شده و به هوا برود. همه ساله متخصصان و کارشناسان نسبت به عواقب این آتش زدن‌ها و خطرات گازهای حاصل از آن هشدار می‌دهند ولی شماری از کشاورزان به این هشدارها توجهی ندارند. سوزاندن کاه و کلش در عصرها آن چنان فضای خفه‌کننده و دودآلودی ایجاد می‌کنند که نفس کشیدن در این مناطق را دشوار می‌سازد.
اسدی با اشاره به این که تمام قوانین در کشور اجرا می شود به جز حفظ محیط زیست در بخش سوزاندن کاه و کلش به اصل 50 قانون اساسی پرداخت و گفت : در اصل 50 قانون اساسي آمده است:«در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست كه نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا كند، ممنوع است.»
وی افزود : احترام گذاشتن به زمین به حدی ارزشمند که خداوند سبحان در قرآن کریم 12 بار از واژه ی « طین » ، 20باز از واژه ی « تراب» و 46 بار از واژه ی « ارض» نام برده و در آیات «20 از سوره ی روم ـ 11 از سوره ی فاطر و 5 از سوزره ی حج
« مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَکُمْ مِنْ تُراب ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ ـ از نشانه هاى او این است که شما را از خاک آفرید، سپس به ناگاه انسان هائى شدید و در روى زمین گسترش یافتید! ـ آیه ی 20 از سوره ی روم » ـ « وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلَا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ـ و خدا[ست كه] شما را از خاكى آفريد سپس از نطفه اى آنگاه شما را جفت جفت گردانيد و هيچ مادينه اى بار نمى گيرد و بار نمى نهد مگر به علم او و هيچ سالخورده اى عمر دراز نمى يابد و از عمرش كاسته نمى شود مگر آنكه در كتابى [مندرج] است در حقيقت اين [كار] بر خدا آسان است ـ آیه ی 11 از سوره ی فاطر » و « يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ ۚ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ۖ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّىٰ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَىٰ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا ۚ وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ ـ ای مردم، اگر شما در (روز قیامت و قدرت خدا بر) بعث مردگان شک و ریبی دارید (برای رفع شک خود بدین دلیل توجه کنید که) ما شما را نخست از خاک آفریدیم آن گاه از آب نطفه، آن گاه از خون بسته، آنگاه از پاره‌ای گوشت با آفرینشی تمام و ناتمام، تا (در این انتقال و تحولات قدرت خود را) بر شما آشکار سازیم و (از نطفه‌ها) آنچه را مشیّت ما تعلق گیرد در رحمها قرار می‌بخشیم تا به وقتی معین، آن گاه شما را به صورت طفلی (چون گوهر از صدف رحم) بیرون آریم تا (زیست کرده و) سپس به حد بلوغ و رشد خود برسید و برخی از شما (در این بین) بمیرد و برخی به سن پیری و دوران ضعف و ناتوانی رسد تا آنجا که پس از دانش و هوش خرف شود و هیچ فهم نکند، و (دلیل دیگر از ادله قدرت خدا بر معاد آن که) زمین را بنگری وقتی خشک و بی‌گیاه باشد آن گاه چون باران بر آن فرو باریم سبز و خرم شود و (تخم‌ها در آن) نمو کند و از هر نوع گیاه زیبا برویاند. ـ آیه ی 5 از سوره ی حج » .
مهندس اسدی در پایان اظهار داشت : حالا که هم قرآن و هم قانون اساسی به حفظ محیط زیست و احترام گذاشتن به خاک و زمین اشاره کرده و هر گونه بی احترامی و بی توجهی را خلاف قانون دانسته چرا با متخلفان برخورد قانونی نمی شود ؟
مصطفی نظری دادستان عمومی و انقلاب ضمن قدردانی از توجه مهندس اسدی به قانون اساسی اظهار داشت : من قصد سخنرانی در این همایش را ندارم چون موضوع این همایش کاملا تخصصی و در مورد کشاورزی حفاظتی است ، اما چون به عدم اجرای قانون در مورد متخلفان به آتش زدن کاه و کلش اشاره شد ، این نوید را می دهم که امسال به صورت جدی با متخلفین برخورد قانونی خواهد شد و در این راستا توصیه های لازم به صورت مستقیم با کشاورزان و غیر مستقیم با مدیریت جهادکشاورزی داده شده و در فرصت باقیمانده هم از دست اندرکاران مدیریت کشاورزی شوش این انتظار را دارم که آخرین تذکرات به کشاورزان داده شود تا به امید خدا بعد از برداشت ها دیگر شاهد آتش زدن زمین ها نباشیم و نیازی به تشکیل پگرونده نباشد .
مهندس غلامرضا میرزایی رئیس مرکز بهداشت شهرستان شوش نیز در سخنانی کوتاه به حفظ سلامتی مردم و محیط زیست اشاره کرد و اظهار داشت : « کاه وکلش سوزی» به‌عنوان یکی از مخاطرات جدی بیخ گوش محیط‌زیست محسوب می‌شود در واقع سوزاندن کاه و کلش توسط کشاورزان تهدید علیه بهداشت عمومی است و منجر به « کاهش دید، میزان انرژی و تغذیه دامها و جلوگیری از حاصلخیزی زمین کشاورزی » از خطرات سوزاندن کاه و کلش است. لذا امسال با توجه به اشاره هایی که به مزایای کاه و کلش شد امیدوارم که به دست خود خسارت به سلامتی انسان ها ، جانواران و حتی خود زمین نزنیم .
از دیگر برنامه های این همایش میتوان به رمز موفقیت مهدی زاده یکی از کشاورزان با تجربه و رازع پور یکی از کشاورزان جوان اشاره کرد .
شایان ذکر است علاوه بر این که از پایگاه خبری تحلیلی شوش نیوز به خاطر پوشش خبری جامع تقدیر شد باید افزود که شرکت بذرشمس آباد دز ، تولید کننده ی بذر هیبرید ذرت و پیاز حمایت فرهنگی خود را از این همایش با توذیع پکیج فرهنگی نشان داد .
